Matica srpska: Priče iz Rukopisnog odeljenja
U okviru arhivske zbirke fotografija u Rukopisnom odeljenju Matice srpske pod signaturom HS 8 nalazi se fotografija nastala u toku zasedanja Velike narodne skupštine u Novom Sadu, 25. novembra 1918. godine, a koja je ovekovečila istorijski čin Prisajedinjenja današnjeg prostora severne srpske pokrajine svojoj matici – Kraljevini Srbiji.
U posed fotografije Matica srpska došla je putem poklona Trive Militara, nekadašnjeg Matičinog arhiviste i novosadskog hroničara. Original fotografije nalazi se pod zaštitom Muzeja Vojvodine, a nekoliko desetina primeraka kopije ovog snimka svoju zaštitu pronašlo je u različitim ustanovama kulture, posebno u Novom Sadu.
Zanimljivost koja prati ovu fotografiju nalazi se u činjenici da ona predstavlja jedini snimak Velike narodne skupštine, koji je zabeležio trenutak obraćanja Jaše Tomića narodnim poslanicima. Autor je čuveni srpski fotograf i fotoreporter Rista Marjanović (1885-1969). Uz ulje na platnu Anastasa Bojića, Velika narodna skupština u Novom Sadu, 25. novembra 1918, nastalo 1927. godine, ova fotografija predstavlja jedino dokumentovano svedočanstvo u ilustrativnom formatu o velikom istorijskom događaju iz 1918. godine. Pored činjenice da je jedini snimak tako značajnog istorijskog događaja, postavljamo pitanje, iz kojih razloga je važna ova fotografija?
Velika narodna skupština, poznata i pod nazivom Novosadska skupština, sazvana je za 25. novembar 1918. godine. U radu Skupštine učestvovalo je i sedam žena. Iz svih delova Banata, Bačke i Baranje, izabrano je 757 delegata koji su prisustvovali Novosadskoj skupštini. Od toga broja, 578 poslanika bilo je iz reda srpskog naroda, 84 bili su Bunjevci, 62 Slovaci, 21 poslanik bio je Rusin, šestorica poslanika bili su predstavnici nemačke zajednice, pet poslanika Hrvati i Šokci, dok je jedan poslanik pripadao mađarskom narodu. Važno je da kažemo da je na Novosadskoj skupštini istaknuta i obaveza da se svim neslovenskim narodima garantuju sva prava: „Nesrpskim i neslovenskim narodima koji ostaju u našim granicama obezbeđuje se svako pravo koje žele da, kao manjina sačuvaju i razvijaju svoje narodno biće”.
Konačno, rad Skupštine završen je jednom od istorijskih odluka koja je bila izražena u sledećim rečima: „Molimo vladu bratske Srbije da na kongresu mira zastupa naše interese. Priključujemo se Kraljevini Srbiji, koja svojim dosadašnjim radom i razvitkom ujemčava slobodu, ravnopravnost, napredak u svakom pravcu ne samo nama nego i svima slovenskim, pa i neslovenskim narodima koji sa nama zajedno žive. Ovaj naš zahtev hoće da ujedno pomogne težnje svih Jugoslovena, jer je naša iskrena želja da srpska vlada udružena sa Narodnim većem u Zagrebu učini sve da dođe do stvaranja jedinstvene države Srba, Hrvata i Slovenaca pod vođstvom kralja Petra i njegove dinastije”.
Ognjen Karanović