OD RECEPCIJE DO KULTA Petefi kod Srba

U svečanoj sali Matice, uz učešće eminentnih hungarologa, komparatista i istraživača, održan je okrugli sto „Tradicija Šandora Petefija u srpskoj književnosti i kulturi“ te je tom prigodom promivisana i dvojezična knjiga Vladislave Polit (1886–1966): „Petőfi a Szerbeknél. Petefi kod Srba” u prevodu Ferenca Nemeta.

Ovo delo predstavlja pravi raritet, budući da je ne poseduje ni Biblioteka Matice srpske, a kuriozitet je i u tome da je objavljeno na mađarskom jeziku u  Novom Sadu, 1912. godine, u srpskoj štampariji „Branik“. To je zapravo, skraćena verzija doktorske disertacije Vladislave Polit. Inače, autorka slovi za prvu Srpkinju, koja je doktorirala na Filozofskom fakultetu u Budimpešti. Ovo retko i zanimljivo štivo je, sve do sada (111 godina kasnije) zbog jezičke barijere nije bilo dostupno srpskim istoričarima književnosti. A ono prvi put sažima i dokumentuje prisutnost lirike znamenitog mađarskog pesnika u srpskoj književnosti, počev od recepcije pa sve do narastanja njegovog kulta.

Svega šest godina od Petefijevog nestanka, otpočela je njegova recepcija u srpskoj književnosti, kada je Jovan Jovanović Zmaj 1855. preveo pesmu Razorena čarda (A csárda romjai). Time je Petefijeva lirika postala deo srpske književnosti. Utemeljivači njegovog kulta u srpskoj književnosti bili su upravo sam Zmaj, te Đura Jakšić i Laza Kostić, a njima  su se u 20. veku  priključili brojni prevodioci Petefija: Bogdan Čiplić, Maden Leskovac, Veljko Petrović, Danilo Kiš, Sava Babić i drugi. Istina, razvojni tok Petefijeve recepcije u srpskoj književnosti od druge polovine 19. veka do danas bio je neujednačen, sa povremenim usponima i padovima, ali kontinuiran i istrajan.

U svom pomenutom radu je Vladislava Polit, između ostalog, ukazala i na okolnost, da je uticaj Petefijeve poezije na srpske pesnike 19. veka bio itekako prepoznatljiv, ali i na to da su odlični prepevi pojedinih njegovih pesama – pre svega Zmajevi prevodi – omogućili i folklorizaciju nekih njegovih stihova (Falu végén kurta kocsma - Na kraj sela čađava mehana; Ezrivel terem fán a meggy – Višnjičica rod rodila itd.) koje su potom pevane uz zvuke tamburice, i to kao izvorne, sprske narodne pesme.

Sve u svemu, možemo konstatovati, da iz knjige Vladislave Polit isijava posvećenost, ljubav i oduševljenje prema Petefijevoj lirici, koja je iz godine u godinu postajala sve popularnija među Srbima. Po njenom viđenju, srpskoj recepciji su u najvećoj meri doprineli, pored Jovana Jovanovića Zmaja, i Blagoje Brančić i Milan L. Popović. Štaviše, ona čak jednoznačno konstatuje da je Brančić bio inicijator Petefijevog kulta kod Srba, budući da ga nije samo prevodio, već ga je istraživao i pisao o njemu, dok je kao profesor novosadske gimnazije, svojim učenicima, kao ideal, postavio upravo Petefijev lik.

Na osnovu istraživanja Vladislave Polit znamo i to da je Petefija čitalačkoj publici u Kraljevini Srbiji, i to 1904. godine, predstavio Milan L. Popović, koji je u beogradskom listu Delo objavio jedan rad o njemu. A popularnost slavnog mađarskog pesnika potvrđuje i podatak da je crnogorski knjaz Danilo (najstariji sin Nikole Prvog), po sopstvenom priznanju, Mađarsku upoznao preko njegovih lirskih pesama, te da je Aleksa Šantić, koji je tada živeo u Mostaru, sa oduševljenjem čitao Brančićeve prevode Petefija. Možemo se u potpunosti složiti i sa konstatacijom Vladislave Polit da je Petefijevo pesničko stvaraštvo kod Srba i dalje sveže i živo, da nikako ne posustaje, i ne bledi.

Đeze Bordaš