Putovanja kroz pseudoistoriju i epsku fantastiku
Nakon dvoipodecenijskog knjiškog ćutanja (prvu knjigu “Vodeni žig” objavio je 1994. u izdanju Književne opštine Vršac), uz retko oglašavanje u periodici, Živojin Petrović (1964) je, u 2021, obradovao čitaoce sklone intrigantnoj i egzotičnoj literaturi čak dvema knjigama; najpre se, na početku leta, pojavio roman „Jelisijum: rondo“ a potom, pred kraj godine i “Orlandova bura: četiri novele” (obe u izdanju „Novosadskog kulturno-obrazovnog kruga“).
Ova dela potvrđuju tezu da je reč o autoru samosvojnog, neuobičajenog proznog profila i stila.
Naslov „Orlandova bura“ (preuzet od prve novele u knjizi) asocira na dva dela književne istorije - poemu “Zaljubljeni Orlando” Matea Bojarda (objavljenu između 1489. i 1495.) i slavni ep “Besni Orlando” Lodovika Ariosta (prva verzija se pojavila 1516. a konačna tek 1531.); Petrović, sasvim u maniru postmodernizma, svoje delo “udeva” u ovaj niz mada se njegov naslov može tumačiti kao varijacija oba prethodna dela jer svoje temelje ima i u pomenutim knjigama, odnosno njihovim tematskim preokupacima.
Pozivanje na istoriju (realnog, literarnog odnosno mitskog sveta) vidljivo je u svim novelama, počev od imena junaka (Orlando, Leminkajnen), citata koji slede posle naslova a potiču iz ukupnog fundusa svetske kulturne tradicije (od Svetog pisma, Pesme o Rolandu, srpskih narodnih priča, Kalevale do srednjevekovnih trubadurskih i truverskih pesama) i podnaslova koji baštine muzičke termine (opera, rapsodija, rondo), uz humorno-parodijski odmak u vidu jedne “kurogonije” (!), što sveukupno uvodi znatiželjne čitaoce u pogodbeni pseudoistorijski Srednji vek koji je pozornica dešavanja.
Naravno, ovakva postavka literarnih “dasaka koje život znače” nedvosmisleno ukazuje na autorovo poznavanje predmetne epohe iz istorijskih knjiga i književnosti ali i na znatno iskustvo iščitavanja dela iz žanra epske fantastike, modernog nastavljača epova, mitova i saga, koje se ogleda u karakterističnom odnosu prema “živahnoj” pseudoistorijskoj svakodnevici. Upotpunjavanju atmosfere značajno doprinosi i korišćenje arhaizama odnosno starinska konstrukcija rečenica, osobito u dijalozima i opisima prizora-scena kroz koje se radnja razvija.
I sam raspored pripovedaka u knjizi apostrofira pomenuti dualitet istoricizma i žanrovskog: prva i treća pripovetka mogu se svrstati u istorijski utemeljena dela sa elementima fantastike koji su u funkciji otvaranja nekih od krucijalnih dilema epohe ili celokupne civilizacije (susreta sa krajem sveta u naslovnoj pripoveci, sumraka vladavine starih bogova i dolaska novog u “Marijatinom sinu”); drugi i četvrti segment (“Cry, Dragon, Cry”, “Galsko celivanje”) funkcionišu na matricama epske fantastike propuštenim kroz specifičnu autorsku vizuru koja ih izdiže od žanrovske rutiniranosti i bezličnosti, podcrtane humornim odmakom koji istovremeno povećava uverljivost junaka – tačnije antijunaka Filisa, plaćenog mačevaoca sa brojnim nečasnim manama i njegovog druga Amarilisa, pohotnog vilenjaka koji je postao lutalica iz želje za avanturom ali i zbog bega iz bračnih okova. Pomenute dve novele nose dovoljno potencijala za čitavu seriju priča o (ne)slavnim podvizima ovog dvojca u lako karikiranim svetovima žanrovske epske fantastike.
Ma koliko različiti bili, svi Petrovićevi junaci su tragači za saznanjem, spasom zajednice ili pukom avanturom koji se, kada posle većih ili manjih muka stignu do svog cilja, sreću ne samo sa nepoznatim sutuacijama već i sa spoznajom ograničenosti sopstvenih fizičkih i mentalnih snaga: Orlando se vrti u krug umesto da učini ključni korak, Leminkajnen ne može da pojmi da njegovi bogovi nestaju a da svoju propast slave u gozbama i razvratu, dok dvojac veseljaka-vragolana mora da otkrije opskurne seksualne moći zmaja otimača devica (koje se ne ponašaju čedno) kao i moć neuobičajenog leka za buđenje uspavanih lepotica/začaranih princeza (ne baš umilnog ponašanja).
Zapleti novela znani su iz bajki, epova i saga (prepoznatih u teorijskoj literaturi, na primer kod V. J. Propa) odnosno iz žanrovke fantastike a Petrović ih modifikuje i oneobičava prema potrebama svojih zamisli uspevajući da dešavanja učini svežim i poletnim. Na rečeno se nadovezuju i spisateljsko-zanatske veštine menjanja tačaka pripovedanja, korišćenje različitih žanrovskih modela kao i neočekivani “upadi” epizoda koje su formalno izvan tematskog okvira što je dobrodošao model za kontrapunktiranje određenih sudbinskih (ne)pravilnosti što sveukupno rezultira delikatnom postavkom sa nizom nijansi i valera.
Rečju, “Orlandova bura” Živojina Petrovića sofisticirana je i intrigantna proze u stilistički zavodljivom ruhu koja se može iščitavati u više značenjskih ključeva i nivoa pa stoga definitivno zaslužuje pažnju iskusnijih i ambicioznijih čitalaca.
Ilija Bakić