Vojvođansko zdravlje: Karcinom dojke najčešći tumor

U Istočnoj Evropi bolest se javlja u ranijem životnom dobu i incidenca je skoro izjednačena kod žena starosti od 44 do 65 godina i onih koje imaju više od 65 godina.

Više od 90 odsto bolesnica s rakom dojke može da se izleči, ako se dijagnoza postavi u početnom stadijumu i ispravno leči. Petogodišnje preživljavanje u tom slučaju iznosi oko 95 odsto.

Karcinom dojke je maligni tumor koji nastaje iz ćelija tkiva dojke koje počinju nekontrolisano da se dele, stvarajući masu koja se naziva tumor.

Karcinom dojke predstavlja najčešći tip zloćudnog tumora kod žena, a broj obolelih je u stalnom porastu. Od raka dojke mogu da obole i muškarci, ali je kod žena stotinu puta češći.

Ova bolest je vodeći uzrok prevremene smrti žena starosti od 25 do 44 godine i treći je najčešći uzrok smrtnosti iza cerebrovaskularnih bolesti i ishemijskih bolesti srca kod žena starosti od 45 do 65 godina.

Broj obolelih, kao i smrtnost od karcinoma dojke u Vojvodini i Srbiji su u stalnom porastu. Smrtnost je u poslednjih 35 godina porasla četiri puta i trend porasta je oko 4,3 odsto godišnje. U Srbiji četiri žene umru svakoga dana od karcinoma dojke. Godišnje oboli oko 4.400 žena  dok njih oko 1.600 umre. Oko 23.000 žena trenutno živi sa karcinomom dojke u Srbiji. U Vojvodini se godišnje otkrije oko 1.200 novih slučajeva, kaže direktor Instituta za onkologiju Vojvodine profesor dr Zoran Radovanović.

U Srbiji postoji Nacionalni skrinig program sa ciljem ranije detekcije tumora dojke, što vodi i blagovremenoj dijagnosti i lečenju.

Rani znaci bolesti:

- čvor u dojci koji ne boli

- uvlačenje kože dojke na jednom mestu

- uvlačenje bradavice

- krvav iscedak iz bradavice

- promene na bradavici u obliku osipa (ekcema)

- izmenjena i zadebljala koža sa crvenilom.

Dijagnostika tumora dojke u ranijem stadijumu bolesti doprinosi visokom procentu petogodišnjeg i desetogodišnjeg preživljavanja.

Na žalost, veliki je procenat žena koje se javljaju sa znacima uznapredovalog karcinoma dojke čime su ograničeni načini lečenja, a samim tim i preživljavanje ovih žena je kraće.

Oko 10 odsto pacijentkinja se dijagnostikuje sa već metastatskim karcinomom dojke, kada se preživljavanje procenjuje na dve do tri godine, a petogodišnje preživljavanje u ovim slučajevima manje je od 20 procenata.

U lečenju karcinoma dojke primenjuju se hirurgija, radioterapija i sistemska terapija, kao i kombinacija tih procedura. Modaliteti lečenja zavise od vrste tumora i stadijuma bolesti u kome se karcinom dojke dijagnostikuje. Cilj lečenja je produženje preživljavanja, a kod metastatskog karcinoma dojke pored produženja preživljavanja, lečenje se fokusira na dobar terapijski odgovor produženje preživljavanja bez progresije bolesti, palijaciju simptoma bolesti i poboljšanje kvaliteta života. Jednako je važno da pacijent živi duže ali i da ima kvalitetan život. Primenjuje se tretman koji ima najbolji efekat, ali se procenjuje i mogućnost toksičnih efekata i zavisno od toga donosi se odluka o lečenju. Zato se razgovara sa pacijentom prilikom donošenja odluke o načinu lečenja. Pacijentu se predočavaju sve mogućnosti lečenja, moguće nuspojave i uticaj terapije na funkcionalnost, objašnjava dr Radovanović.

Pored starosti i pola, faktori rizika za obolevanje su i životne navike, nemanje dece, ili dobijanje dece u starijem životnom dobu, kao i neke benigne lezije koje zahtevaju adekvatan tretman i praćenje.

Smatra se da je oko pet do 10 odsto karcinoma dojke izazvano hereditarnim faktorom i vezuje se za mutacije u određenim genima najčešće BRCA 1, BRCA 2 i dr.

Faktori rizika:

- starost (rizik se povećava sa godinama),

- porodična istorija raka dojke ili raka jajnika pre menopauze, samo po ženskoj liniji - mama, baba, sestra, tetka

- dobroćudne promene tkiva dojke - atipična hiperplazija, DCIS

- rana menarha (pre 12. godine) i kasna menopauza (posle 55. godine)

- nerađanje ili rađanje posle 30. godine života

- gojaznost.

Žene sa nasleđenim mutacijama BRCA 1 i BRCA 2 imaju oko 80 odsto rizik da dobiju karcinom dojke u toku života, a povećan im je i rizik za karcinom jajnika.

Zahvaljujući novim lekovima koji se primenjuju, kod ranog, lokalno uznapredovalog i metastatskog Her 2 pozitivnog karcinoma dojke značajno je produženo preživljavanje pacijentkinja.

U svetu postoje i noviji lekovi, koji za sada nisu odobreni kod nas. Takođe, značajan napredak postignut je i u lečenju hormon receptor pozitivnih karcinoma, gde se uz hormonsku terapiju primenjuju novi lekovi, ali ni oni na žalost za sada nisu odobreni kod nas.

U Institutu se nadaju da će i ovi lekovi ući u kliničku primenu, kako bi se poboljšalo lečenje pacijentkinja sa karcinomom dojke.

Pacijent dijagnozu saznaje u razgovaru sa ordinirajućim lekarom, koji ga potom upućuje u dalji postupak lečenja. Ukoliko je dijagnoza jasna i pacijentu treba operacija, ona će biti i urađena u nadležnoj regionalnoj bolnici ili na Institutu. Bez obzira na to odakle su oboleli, oni nakon operacije, sa patohistološkim nalazima, dolaze na onkološku komisiju u Institut, gde im se određuje terapija i način lečenja, kaže dr Radovanović.

Onkološka komisija je u okviru Poliklinike Instituta, i u njoj su hirurg, internista, onkolog i radijacioni onkolog i oni određuje terapijski plan. Ukoliko je operacija prvi korak lečenja, pacijent prikuplja nalaze neophodne za izvođenje intervencije.

Do procedure dolazi u roku od mesec dana, od trenutka kada je onkološka komisija indikovala operativno lečenje. U zavisnosti od plana lečenja, pacijente nakon toga čeka hemioterapija, biološka terapija, pa zračenje, odnosno kombinacija ovih metoda, ili pak nijedna od njih.

Dojka se sastoji od žlezdanog i potpornog tkiva. Žlezdano tkivo čine mlečne žlezde i mlečni kanali, a potporno tkivo čine masno i vezivno tkivo. Zloćudni tumori dojke najčešće su epitelnog porekla.

Mogu da nastanu iz epitela kanalića (duktalni karcinom) ili epitela režnjića (lobularni karcinom), a oba se dele na one koji nisu probili bazalnu membranu (neinfiltrirajući-in situ) i na one koji su probili membranu (infiltrirajući).

Samopregled grudi

Prva faza: Ispod tuša

Pod tušem, uz podignutu jednu ruku iznad glave, kružnim pokretima prstiju sistematski opipati sve delove dojke. Ne koristiti samo vrhove prstiju, već njihove završetke i pri pipanju obratiti posebnu pažnju na postojanje zadebljanja, čvorića, tumor i slično.

Desnu ruku upotrebiti za pregled leve dojke, a levu ruku za pregled desne dojke.

Druga faza: Pred ogledalom

Postavite ruke na bokove i čvrsto ih pritiskujući pokušajte da zategnete grudne mišiće na kojima leže dojke. Istovremeno u ogledalu trgajte za asimetričnim promenama na dojkama u smislu ispupčenja, ulegnuća, uvlačenja kože ili bradavice. Lakša asimetrija u veličini dojki nije značajna, jer je prisutna kod najvećeg broja žena.

Podižući lagano ruke iznad glave trgajte za već navedenim promenama na dojkama, jer podizanje ruku potencija promene na koži i bradavicama, pa promene postaju lakše vidljive.

Treća faza: Ležeći položaj

Da biste najbolje pregledali desnu dojku, lezite i postavite jastuk pod desnu lopaticu i podignite desnu ruku iznad glave. To omogućava da se dojka rasprostre po najvećoj površini grudnog koša, pa je najtanja i najlakša za pregled. Prilikom pipanja desne dojke koristite vrhove prstiju leve ruke, prema bradavici, najbolje kao kretanje kazaljke na satu. Obratiti pažnju na ulegnuća i čvoriće. Zadebljanje tkiva na bazi dojke u obliku ruba je normalna pojava.

Namestiti jastuk pod levu lopaticu i ponoviti isti postupak, odnosno levu dojku pregledati desnom rukom.

Na kraju pregleda nežno stisnite bradavice obe dojke, radi eventualnog otkrića iscedka ili sukrvice.

Ukoliko ste pregledom utvrdili neki od navedenih znakova, obratite se lekaru.

Postoje tri klinička oblika bolesti. Prvi je rani karcinom, kada je tumorsko tkivo ograničeno samo na dojku i eventualno pazušne limfne žlezde i bez teškoća može da se odstrani operacijom.

Drugi je lokalno uznapredovali karcinom koji podrazumeva stanje kada nema metastaza u drugim organima, ali je operacija teško izvodljiva ili nemoguća zbog veličine tumora, a ponekad i zahvatanja velikog područja zida grudnog koša.

- samopregled dojke jednom mesečno nakon 20. godine

- svim ženama između 20. i 30. godine preporučuje se da jednom u dve godine urade ultrazvučni pregled i klinički, palpatorni pregled koji radi hirurg onkolog

- posle 30. godine života jednom godišnje trebalo bi da se uradi pregled hirurga i ultrazvuk dojki, najbolje sedam dana posle menstruacije

- između 40. i 45. godine uraditi prvu, baznu, mamografiju, a nakon toga mamografiju raditi svake druge godine, uz redovne godišnje preglede hiruga i ultrazvuk dojki.

Treći klinički oblik je metastatski rak dojke sa postojanjem tumorskog tkiva (metastaza) u drugim delovima organizma. Pored hirurškog lečenja postoje i drugi oblici lečenja karcinoma dojke: hemioterapija (terapija citostaticima), hormonska terapija, nove metode ciljanog lečenja (target terapija) i radioterapija (zračenje).

Neželjeni efekti lečenja karcinoma dojke mogu da budu ublaženi ili eliminisani lekovima, što predstavlja vid suportivne terapije.

Karcinomi dojke su izuzetno heterogena grupa tumora čija je prognoza vrlo različita, te se izbor najprikladnijeg terapijskog pristupa procenjuje individualno, prema čitavom nizu prognostičkih pokazatelja u koje između ostalih spadaju stadijum bolesti, stepen histološke diferencijacije tumora (gradus), hormonski status tumora (estrogenski i progesteronski receptori), ekspresija humanog epidermalnog faktora rasta 2 (HER2 status), starost bolesnice, opšte zdravstveno stanje.

Kako u svetu postoji konstantno istraživanje novih lekova i boljih načina za lečenje karcinoma dojke, lekar ponekad može da Vam ponudi da učestvujete u kliničkoj studiji.

Dužina trajanja hemioterapije zavisi od lokaliteta tumora, raširenosti bolesti i vrste tumora. Mnogi nakon hemioterapije imaju i zračnu terapiju, a nekada se zračenje primenjuje uz hemioterapiju.

Da bi se žena što lakše suočila sa rakom dojke, bitna je edukacija o bolesti i načinima njenog lečenja.

To uključuje i otvorenost prema okolini, deljenje tegoba i strahova sa članovima porodice i prijateljima. Emotivna podrška i potpuna informisanost o bolesti daje snagu i pomaže da pacijenti osete da bolest drže pod kontrolom.

Kod raka dojke zračenje je tokom pet nedelja. Hemioterapija se sprovodi i u regionalnim bolnicama i na Institutu, a zračna terapija isključivo u Institutu za onkologiju.

Pacijentkinje sa karcinomom dojke imaju šansu za dugogodišnje preživljavanje, ako se bolest otkrije u što ranijem stadijumu bolesti i uz primenu savremenih modaliteta lečenja.

I pacijentkinje sa metastatskim karcinomom dojke imaju šansu za duže preživljavanje, kao i duže periode bez progresije bolesti, uz održan kvalitet života.

Ljubica Petrović

Foto: Slobodan Šušnjević i Radivoj Hadžić

Vojvođansko zdravlje urađeno je pod pokroviteljstvom Pokrajinskog sekretarijata za zdravstvo