Trojica maturanata somborske gimnazije među svetskim naučnim gigantima

Poduhvat koji je i decenijama kasnije za svaku pohvalu, ali i koji, imajući na umu onu starostavnu Dositejevu o zvonima, praporcima i knjigama, postavlja potrebu da se, pored velikog pregnuća somborskog hroničara Milana Stepanovića vrednog svake hvale, sistematično, zabeleže svi velikani nauke koji su potekli iz ove varoši, svojevremene luče prosvete u svih Južnih Slovena, a Srba ponajviše.

Kao što je pre bezmalo dva milenijuma Plutarh pisao uporedne biografije antičkih istorijskih ličnosti upravo iz Sombora bi se mogao napisati esej o naučnicima koji su potekli iz ovdašnjih školskih klupa, o ljudima koji su umeli da čuju onu Pitagorinu i Aristotelovu muziku sfera. Jedan od tomova te knjige, koja bi obimom pozamašna bila, svakao bi bio posvećen trojici školskih drugova iz klupe ovdašnje Gimnazije „Veljko Petrović“, somborskih kolenovića Bogdana Maglića i Tihomira Novakova te rođenjem Bačkopalančanina, a stasavanjem takođe Somborca Stevana Koičkog, trojici musketara jugoslovenske pa i svetske nuklearne fizike, svojevrsnih apostola znamenitog Pavla Savića, rodonačelnika proučavanja atoma pod ovim delom nebeskog svoda. Mada svako od ovih imena zaslužuje posebne osvrte, ono što ih bliži su zajednički koreni naučnog interesovanja stvoreni u kabinetu za fiziku u gimnazijskom zdanju na jednom od uglova

Trga Svetog Trojstva, podsticani svojim učiteljima Vilijamom Vajgandom, Mirkom Keslerom i Šulcom, u akademski život transponovani na beogradskom Prirodno matematičkom fakultetu a u magični svet nauke definitvno uvedeni na Institutu za nuklearne nauke Vinča.

Kao jednu godinu stariji od preostala dva „atomska“ musketara Bogdan Maglić je ratnim zbivanjima iz klupa somborske bio prinuđen da privremeno pređe u one vukovarske gimnazije, ali su im se putevi ponovo ukrstili u Beogradu, kada su se upravo na njegov nagovor sva trojica, prethodno mukotrpno hodajući desetak kilometara kroz blato beogradskog ruralnog okoliša, pojavili pred Pavlom Savićem u biblioteci tadašnjeg Instituta za ispitivanje strukture materije u Vinči, željni da im upravo nuklearna fizika bude budućnost. Prepoznajući njihov potencijal i žeđ za znanjem Savić je „svoje Somborce“ smesta poverio Roberu Valenu šefu laboratorije za fiziku, pridošlice sa pariškog Instituta za radijum, što ih je vinulo put vrha svetske nauke.Taj put, kao i uvek kada je nauka u pitanju, je potrajao, ali i danas njihova imena encikopedijski svetle, ostavljajući utisak da su ih upravo gigantski koraci kojim su koračali i samim tim bili ispred svog vremena, ostavio bez nagrada kao što je ona Nobelova.

Početkom februara ove godine, kako javljaju naučni sajtovi napravljen je proboj u primeni atomske fuzije u stvaranju bezbedne energije, još uvek nedovoljan za praktičnu primenu, ali ipak dovoljan da ozbiljnije vrati nauku na kolosek izučavanja ovih principa, čiji je jedan od rodonačelnika bio upravo Maglić svojim teorijama, eksperimentima i zalaganjem za „hladnu fuziju“. Godinama nakon njegovih tvrdnji da se radi o sasvim izvesnom i ostvarivom izvoru bezbedne i neiscrpne energije, ispitivanja na temu „hladne fuzije“ su proglašena za stranputicu i kao takva zanemarena. Sve do pre dvadesetak godina, što je ovom Somborcu pružilo samo duhovnu satisfakciju. Kao što je to svojevremeno, za života, posvedočio Stevan Koički u jednom od retkih intervjua, upravo Maglić je bio najprobojniji i najpraktičniji od njih trojice, o čemu je dovoljno govorilo i to što je kasnije svoje znanje i naučna dostignuća pretočio u uspešne amerčike biznis projekte. Za razliku od njega Koički i Novakov su zauvek ostali tesno vezani za akademsku zajednicu, s tom razlikom da je Koički, kao veliko, svetsko ime nuklearne spektrometrije kojem je poštovanje izražavao i jedan Frederik Žolio-Kiri, pored gostovanja u inostranstvu i petogodišnje docentske epizode na njihovom beogradskom PMF-u, celu svoju karijeru proveo u Srbiji, tačnije u Institutu u Vinči prilježno radeći na edukaciji i promociji njihovih naslednika na polju nuklearne fizike.

Dok su Koički, kao ugledni član, generalni sekretar i u dva mandata potpredsednik SANU, a Maglić kao veliki naučnik, biznismen sa pedigreom delikatnog posrednika između američkog predsednika Yeralda Forda i Josipa Broza Tita, bili medijski poznati u ovdašnjoj javnosti o Novakovu se, van akademskih krugova, moglo čuti tek u poslednje vreme, kako je u javnosti sve prisutniji strah od zagađenja vazduha i klimatskih promena. Njegovo ime, kao pionira u istraživanjima atmosferskih aerosola, u nezaborav je svrstano zahvaljujući obimnim rendgensko-fotoelektronskim i Ramanov-spektroskopskim istraživanjima na uzorcima urbanih i udaljenih atmosferskih aerosola, koja su otkrlila strukture slične grafitu i aktivnom uglju, nastalih nepotpunim sagorevanjem foslinih i biogiriva. Za ove čestice upravo je Novakov skovao danas široko prihvaćen termin „crni ugljenik“, koji se pokazao kao glavni krivac topljenja polarnih kapa i pored ugljen dioksida najvećeg uzročnika zastrašujućeg efekta staklene bašte koja preti da iskoreni civilizaciju.

Ako je od trojice iz Sombora, dosta je.     

Milić Miljenović