Ostaci Rimskih šančeva još uvek vidljivi u ataru Novog Sada
Rimski šančevi su definitivno jedan od najpoznatijih toponima Novog Sada i njegove okoline, jer se u svakodnevnom govoru pominju kao naselje u kom živi nekoliko stotina ljudi, ili zbog čuvenog Instituta za ratarstvo i povrtarstvo ili zbog meterološke stanice sa koje se uzimaju podaci za Novi Sad, dok se o samim šančevima, kopanim pre skoro dve hiljade godina, relativno malo zna.
Njihovih tragova još ima u vojvođanskim atarima, barem tako tvrde oni koji su pokušavali da istraže Rimske šančeve, odnosno njihovu lokaciju, dužinu i ulogu u to vreme.
Ekipu “Dnevnika” je do mesta za koje se smatra da su ostaci Rimskih šančeva odveo Žika Milić, lokalni poznavalac stvari koji je dosta vremena proveo u blizini i čuo mnogo raznih priča o njima. Kroz metar visoku pšenicu i tek izniklu soju i par kilometara u ataru iza Pejićevih salaša, Žika nas je odveo da vidimo ono što je ostalo od nekadašnjeg šanca dugog tridesetak kilometara koji je spajao Dunav i Tisu, odnosno njihove nekadašnje tokove.
Već pri prilasku malo nas je obuzeo osećaj krivice jer smo iz hladovine šumarka kojim je obrastao nekadašnji šanac, nehotice isterali dve srne, koje su onda u punom trku i po vrućini morale da beže par kilometara kroz njive do prvog sledećeg skloništa. U prašenju preko tek posejanih tabli soje su im se jedan za drugim pridružila i dva zeca čime smo na najneposredniji način pokazali kakav imamo uticaj na prirodu i njene stanovnike…
Ono što nam je Žika pokazao zaista izgleda kao iskopani kanal – širok petnaestak i dubok nekoliko metara sa obalama koje su različite visine. Naime, prema nekim pretpostavkama, iskopana zemlja je odlagana sa desne strane toka i duž te obale su bile stražarnice na uzvišenjima, dok su levom, nižom obalom, volovi ili robovi vukli rimske barže koje pod većim teretom nisu mogle same da plove.
Uverljivo deluje i snimak sa “Google earth”-a koji nam Žika pokazuje i na kojem se jasno vidi prava linija duga tridesetak kilometara koja od Pejićevih salaša vodi sve do Bačkog Gradišta. Na nekim mestima je isprekidana, ali se prilično jasno vidi i na Guglu i na terenu.
Nekih naznaka o postojanju šančeva u ovom delu Panonije ima u spisima čuvenog rimskog istoričara Amijana Marcelina iz 4. veka, ali mnogo konkretnije opise daje Ferdinando Marsilji (1658-1730), italijanski prirodnjak i vojnik koji je dobar deo službe proveo na Petrovaradinskoj tvrđavi. On piše da su ti šančevi definitivno rimskog porekla podignuti za primanje oružanih četa iz Sirmijuma, a zadatak im je bio da staju na put prodiranju tzv. varvarskih plemena.
Prema njegovim zapisima, dva su takva šanca: Veliki, koji je dugačak 25 milja i ide ka Tisi u Bačkom Gradištu, i Mali koji se povlači među obalama Dunava i Tise i deli se na šest delova, usmeren više ka dunavskim močvarama prema Kovilju i Gardinovcima. “Posebnu pažnju zaslužuju na njemu one četvorougaone tvrđavice, koje su dugačke 220 koraka, a široke 100 koraka i sa obe strane, dužinom, imaju po dva ulaza.
Na obronku šančeva u nejednakom rastojanju napravljena su bila 72 ulaza za šanac, za lakši protok vojnika.” Tako piše Marsilji, koji je proučavao Rimske šančeve, a u ratu od 1697-1698. godine bio na čelu Vrhovne komande Petrovaradinske osme kompanije i kao takav imao je prilike da prelazi Rimske šančeve i da ih ispituje.
Ostaci kapija na Velikom šancu bili su vidljivi na terenu do kraja 19. veka. Njihov oblik i veličina sačuvani su na jednom geodetskom snimku iz 1871.
Ima i drugih, oprečnijih mišljenja istraživača koji su se bavili Rimskim šančevima i koji daju drugu sliku na taj deo okoline Novog Sada. Postoji teza da šančeve nisu gradili Rimljani nego varvarski narodi upravo da bi se bolje odbranili od Rimljana. Tu tvrdnju potkrepljuju izvesnim nalazima koji ukazuju na njihovo značajnije prisustvo u tom području, kao i time što ih rimski hroničari skoro uopšte ne pominju.
Niko Perković