Osam dana predsednikovanja slikara Petra Dobrovića

 Pečuj je u bio u žiži istorijskih zbivanja i kada se u vreme Velikog rata sudbonosno raspadala Austro-Ugarska monarhija, i teritorija Bačke, Banata, Baranje i Srema prisajedinjena Kraljevini Srbiji, odnosno Kraljevini Srba Hrvata i Slovenaca, jer je u tom burnom periodu, kada su se crtale i utvrđivale granice, za kratko, svega osam dana, bio prestonica tada formirane državne tvorevina Baranjsko-bajske srpsko-mađarske Republika.



U vreme kada su se svetski moćnici iscrtali državne granice i stavili parafe na Trijanonski  mirovni ugovor, u dve pogranične zone na tlu Mađarske došlo je do ozbiljnih komplikacija, velikih protesta, pa i do oružanih sukoba, a u Pečuju je 14.avgusta 1921. godine, na Sečenjijevom trgu, proglašena Baranjsko-bajska srpsko-mađarska Republika. Za predsendnika Izvršnog komiteta te državne tvorevine, koja je potrajala svega osam dana, izabran je slikar Petar Dobrović (1890-1942), Srbin iz Pečuja. Dobrović je u vreme proglašenja Republike boravio sa prijateljima na Hvaru. Tako proglašena republika se stavila pod protektorat Kraljevine SHS, tražeći da se odloži povlačenje srpskih trupa sa te teritorije, međutim, od vlasti u Beogradu i velikih sila nije dobila podršku, pa je doživela krah 22.avgusta 1921. godine.



Teritoriju tada proglašene Baranjsko-bajske srpsko-mađarske Republike činili su severni delovi Baranje i Bačke, koji su posle vojnog poraza Austro-Ugarske od oktobra 1918. bili pod kontrolom vojske Kraljevine Srbije i pod administrativnom upravom vojvođanskih Srba , koji su 25.novembra te godine proglasili prisajedinjenje ovih područja Kraljevini Srbiji, formiravši autonomni region Banat, Bačka i Baranja, koji je 1.decembra 1918. ušao u sastav Kraljevine SHS.



Posle poraza Mađarske Sovjetske Republike na čelu sa Belom Kunom u leto 1919. mnogi komunistički disidenti su iz Budipešte, bežeći od „belog terora“ Mikloša Hortija emigrirali u Baranju, gde im je utočište pružio gradonačelnik Pečuja Bela Linder.Mirovnom konferencijom u Parizu severni delovi Baranje i Bačke dodeljeni su Hortijevoj Mađarskoj, pa je ova odluka izazvala generalni štrajk i masovne demonstracije u Pečuju.

Ti protesti su kulminirali narodnom skupštinom na Sečenjijevom trgu 14.avgusta 1921. godine, na kojoj je pred 30.000 ljudi slikar Petar Dobrović izabran za predsednika Izvršnog komiteta novoproglašene republike, koju su činili delovi Baranje u okolini Pečuja i severni delovi Bačke oko Baje. Međutim, Dobrović i njegovi istomišljenici nisu uspeli da dobiju međunarodno priznanje, pa su posle povlačenja vojske Kraljevine SHS, koja je štitila novoproklamovanu republiku, 22.avgusta Hortijeve snage ušle u Pečuj i okončale kratkotrajno postojanje ove srpsko-mađarske republike koja je bila kratkog veka. U Pečuj je na ozvaničenje sloma republike lično došao i admiral i regent Mađarske Mikloš Horti, u istoriji zapamćen i po tome što je uveo Mađarsku u rat na strani Hitlera u Drugom svetskom ratu. 



Teritorija Baranjsko-bajske srpsko-mađarske republike koja je bitisala svega osam dana od 14.do 21.avgusta 1921. godine, još 1920. je po Trijanonskom sporazumu dodeljena Hortijevoj Mađarskoj, a južni delovi Bačka i Baranje Kraljevini SHS, ali vojna i civilna uprava Kraljevine SHS nije se povukla iz severne Baranje i Bačke sve do kraja avgusta 1921. Inače, većinu stanovništva kratkotrajne republike, koju je Mikloš Horti ubrzo stavio pod svoju kontrolu, činili su Mađari, a u njoj su živeli Srbi, Hrvati, Šokci, Bunjevci, Nemci, Jevreji i pripadnici drugih nacionalnosti. Mađarska vojska je do kraja avgusta uspostavila kontrolu, a vođe pokreta i oko 4.500 ljudi, plašeći se odmazde, od vlasti u Beogradu su tražili politički azil. Vlasti u Srbiji su im izišle u susret i dozvolili naseljavanje na teritoriju Kraljevine SHS.



Kada je Baranjsko-bajska srpsko-mađarska Republika pala, njen predsednik slikar Petar Dobrović je u odsustvu osuđen na smrt, ali se u Pečuj i Mađarsku više nije vraćao, nego je život nastavio u Beogradu. Kada je 1923. godine na proslavi 400.godišnjice Mohačke bitke  došlo do pomirenja dve kraljevine, Dobrović nije nigde spominjan, a nikada mu nije ukinuta smrtna kazna.



Predsednik kratkotrajne  Baranjsko-bajske republike slikar Petar Dobrović, jedan je od vodećih predstavnika modernizma na prostoru sada već bivše Jugoslavije. Rođen je u imućnoj i obrazovanoj srpskoj trgovačkoj porodici od majke Marije irene Hajgl i oca Petra Dobrovića. Dobrovići su u Mađarsku došli iz Daruvara iz Slavonije, dok su Hajglovi Nemci, porkelom iz mađarske varoši Šikloš. Porodica je imala četiri sina, od kojih je Patar bio najstariji, prvi do njega brat Nikola bio je poznati arhitekta na tlu Srbije i Jugoslavije, dok su mlađa braća Stevan i Đorđe pohađali vojnu kadetsku školu u Pečuju u vreme kada je tu pitomac bio i kasnije čuveni pisac Miroslav Krleža, od kada i datira poznanstvo slikara i pisca koje je nastavljeno kasnije na jugoslovenskom prostoru.



Petar Dobrović je maturirao u pečujskoj gimnaziji u kojoj su profesori bili iz katoličkog reda cistercita, a već kao gimnazijalac doživeo je mnoge neprijatnosti. Četso je napadan zbog svoje srpske nacionalnosti, pa ga je tako 1903.godine  profesor Abel Buzaši u vreme ubistva kralja Aleksandra Obrenovića i njegove supruge Drage nazvao „srpskim ubicom kraljeva“. Po završetku gimnazije pohađa skulptorski odsek Zanatsko-umetničke škole u Budimpešti, potom i Likovnu akademiji, gde su mu profesori bili Eden Balo i Tivadar Zemplenji, a kasnije će na njegovo slikarstvo uticati Karolj Ferenci. Prvi put je izlagao 1911.godine u Muzeju lepe umetnosti u Budimpešti „Mučarnjok“. Od te godine od izbijanja prvog svetskog rata boravio je u Parizu, gde je između ostalog upoznao i čuvenog vajara Ivana Meštrovića.



Kada seu nedelju 20.maja 1918. godine u Pečuju pobunio Šesti pešadijski puk, oružanom sukobu se priključio i temperamentni Petar Dobrović, koji je zbog toga dospeo u zatvor.

Žana Gvozdenović, kustoskinja Galerije „Petar Dobrović“ u Beogradu, u katalogu za izložbenu postavku remek dela Dobrovića 2010-2011. godine ukazuje da „burnog temperamenta i angažovanog, čak anarhističkog duha, zainteresovan za svet oko sebe, Dobrović se 1918. godine povezuje sa srpskim vojnicima i učestvuje u vojnoj pobuni Šestog pešadijskog puka u Pečuju , protiv vladinih vojnih snaga.“



- Tada je uhapšen kao civil i odveden u zatvor u Budimpeštu. Međutim, kada je Austrougarska kapitulirala i buknula mađarska Karoljijeva revolucija „revolucija hrizantema“, Dobrović je iskoristivši rasulo vlasti, uspeo da se spasi iz zatvora i uz pomoć prijatelja dođe u Novi Sad. U Novom Sadu, gostoprimstvo mu je pružila ugledna porodica Hadži, gde upoznaje mladu Olgu Hadži, koja će mu posle nekoliko godina postati supruga i ostati trajno odani čuvar i dokumentarista njegovog opusa – ukazuje Žana Gvozdenović.



Po završetku Velikog rata 14.novembra 1918. srpska vojska je zaposela ovo područje, a njen dolazak u Pečuj Dobrović je dočekao sa velikim oduševljenjem. Jedno vreme je radio kao prevodilac nove vlasti i pobornik ideje da se Pečuj, Baranja i Bačka u celini pripoje Kraljevini SHS. U vreme proglašene Baranjsko-bajske srpsko-mađarske Republike, kao njen prvi čovek, Dobrović je 16.avgusta 1921. godine u Beogradu bio na čelu delegacije koju je u Beogradu primio premijer Nikola Pašić. Pašić mu je odmah saopštio da Kraljevina SHS nije zainteresovana za očuvanje novoproklamovane republike. Nikada se više nije vraćao u rodni Pečuj i tada se nastanio u Beogradu.



Dobrović se „vratio“ u Pečuju pre pet godina, kada je ta znamenita varoši bila evropska prestonica kulture. Tada mu je upriličen pomen povodom 120.godina od rođenja, održan je jednodnevni simpozijum o njegovom stvaralaštvu, a priređena je i izložba slika s delima iz Galerije Matice srpske u Novom Sadu, koja u svom fundusu poseduje 63 Dobrovićeva dela i jednim manje poznatim delom iz pečujskog Muzeja „Janus Panonijus“. 



Dobrović se 1925. godine venčao sa Olgom Hadži iz Novog Sada sa kojom je imao sina Đorđa. Dvadesetih i tridesetih godina prošlog veka živeo je i radio na relaciji Beograd-Pariz, jendo vreme boravio u Holandiji i Italiji, a na Azurnoj obali slika sa prijateljem Milanom Konjovićem. Umro je u vreme nemačke okupacije u Beogradu, tokom jedne racije na Savindan 1942. godine, u liftu zgrade u Ulici kralja Petra 36, gde je stanovao. Slikarska zaostavština i dokumentaicja o radu Petra Dobrovića čuva se i Galeriji „Petar Dobrović“ u Beogradu. Galerija, čiji je osnivač Grad Beograd, je otvorena 1974. godine, jer su slikareva supruga Olga Dobrović i sin Đorđe Dobrović, kompletnu zaostavštinu poklonili Beogradu.    

Istoričari umetnosti i kritičari ga svrstavaju među najuticajnije slikare u srpskoj istoriografiji umetnosti 20.veka, kao  O tome svedoči dokumentacija koju je pasionirnao prikupljala njegova supruga Olga, a koju je 1998. godine objavila Galerija Matice srpske u Novom Sadu, kao trotomnu „Dokumentaciju o stvaralaštvu Petra Dobrovića“.  Ona sadrži nekoliko hiljada bibilografskih jedinica iz doba u kojem je stvarao. Nije bio iole značajnijeg kritičara srpskog slikarstva koji nije pisao o delu Petra Dobrovića. 



Milorad Mitrović