Lovra, jedino naselje sa srpskom većinom u Mađarskoj

Početkom 20. veka Lovra je imala 692 stanovnika od kojih su 99 posto bili Srbi, a u prvoj polovini 1914. po podacima Budimske eparhije imala je 630 žitelja. Danas Lovra ima oko 320, od kojih su oko 60 posto Srbi.

U knjizi istoričara, književnika i generalnog sekretara Matice srpske dr Milana Micića “Od rata do optacije, Lovra (1914-1924)”, objavljenoj u izdanju Udruženja za očuvanje tradicije i kulture Lovra i Srpskog pozorišta u Mađarskoj,  predočava se da je decenija između početka Prvog svetskog rata i završetka optacije iz srpskog sela Lovra, posebna epoha, ne samo za Srbe u Lovri, nego uopšte za Srbe u Mađarskoj. Optacija je ključna stvar za Srbe u Mađarskoj, jer posle tog perioda Srbi su biološki izgubili u Mađarskoj veliki broj ljudi, znatan deo intelektualaca, sveštenika i učitelja koji su došli u kraljevinu SHS.

- Brze, zgusnute i radikalne istorijske promene i istorijski procesi obeležili su ovu deceniju. Istorijska sudbina srpske zajednice u Lovri, koja je predmet proučavanja ove istoriografske studije, jeste istorijska paradigma za istoriju Srba koji su ostali u Mađarskoj posle nestanka austrougarske države i crtanja novih državnih granica u Srednjoj i Istočnoj Evropi posle Prvog svetskog rata - naglašava Micić.

Kada se desio Prvi svetski rat, pojašnjava Micić,veliki broj Srba je mobilisan, od kojih je jedan deo bio u Austrougarskoj vojci, a bilo je i dobrovoljaca Srba iz Mađarske u srpskoj vojsci. Spomenik u Lovri je podignut za 19 poginulih Srba u Velikom ratu. U Lovri je živeo i jedan broj Bugara, koji su imali obavezu da služe bugarsku vojsku. To je određena vrsta specifičnosti jer su Srbi u Lovri, Bugare baštovane koji su dolazili u ovo mesto i ženili se Srpkinjama praktično “pretopili” u Srbe u okruženju Mađara. Tako u procesu optacije dolaze i porodice bugarskog porekla, jer su smatrani Srbima, što je jedna vrsta specifičnosti vezana za Lovru.

- To je vreme kada se Veliki rat završio, kada je Mađarska opterećena Trijanonskim sporazumom, kada imamo rumunsku okupaciju tog dela Mađarske, pa i Lovre u nekom vremenu, takođe i boljševičku revoluciju Bele Kuna i dolazak Hortijevog desničarskog režima na vlast. Svi ti događaji stvaraju veliku uznemirenost Srba u Mađarskoj pa i kod stanovnika Lovre. Pokazala se istorijska šansa za optaciju, ljudi koji su se opredelili da žive u okvirima matične države. I Lovrani su se prvi izjasnili za optaciju. Međutim, oni koji su se za to odlučili, optirali su tek 1924. godine. Praktično, optacija Srba u Mađarskoj je drastično smanjila njihov broj u severnom susedstvu, čak sa dve trećine. Od 21.000 Srba, koliko ih je tada bilo, oko 14.500 ih se preselilo u Kraljevinu Srba Hrvata i Slovenaca, tražeći i veću bezbednost za sebe i osećanje da će dobiti tu zemljište i veću nacionu sigurnost i potrebu da sačuvaju svoje nacionalno osećanje - konstatuje Micić.

Lovrani su se preselili u blizini Mola gde su u blizini tog bačkog naselja kraj Tise formirali naselje Mala Lovra, mada pojedinačno Lovrana ima i u drugim naseljima, koloniji Vukovar - Predgrađe, Vojvoda Stepi i u drugim naseljima. Mala Lovra je naselje je nastalo u delu Mola zvanom Dudara i već odavno je to naselje spojeno sa Molom. U tom delu naselja je naseljeno 35 porodica sa 102 člana, gde žive potomci Lovrana i u Molu postoji sećanje na seobu u vreme optacije. Prvobitno je predviđeno da Lovrani budu naseljeni na Kotekovom posedu u Futogu, ali je brod “Aleksandar” kojim su doplovili Dunavom produžio dalje, prema Molu i Adi.

- Zajedno sa Lovranima su išli ljudi iz okolnih mesta Čobanca, Pomaza, Kalaza i Zbega, a nadomak mesta naseljavanja došlo je do svojevrsne istorijske pikanterije. Trebalo da Lovrani budu naseljeni u Adi, a Srbi optanti iz Čobanca, Pomaza i Kalaza u Molu. Međutim, oni su čuli da je bolja zemlja u Adi pa su otkačili šlep sa Lovranima koji je ostao u Molu, tako da su se oni tu naselili, a optanti iz ostalih mesta u susednoj Adi - potseća Micić. 

Uglavnom se selio siromašniji sloj ljudi iz Lovre, a kada su se naselili u Malu Lovru u Mol, nisu odmah dobili zemljište. Zemljište je bilo udaljeno oko 30 kilometara od mesta stanovanja i tek kasnije dobijaju zemlju u Molskom ritu, grade kuće, neki kupuju kuće ali može se reći i da se u početku sučeljavaju sa starosedelačkim stanovništvom u Molu.

- Starosedeoci ih doživljavaju kao dođoše, iako pripadaju istom kulturnom krugu, doseljenika iz panonskog kulturnog miljea. Ta vrsta sukoba proizilazi iz činjenice da su Lovrani dobili zemlju tadašnje opštine Mol, namenjenu i mesnim agrarnim interesentima starosedeoci Mola. Glavni razlog netrpeljivost prema dođošima je bilo pitanje konkurencije za zemlju, u stvari ko će dobiti zemlju koja je agranom reformom bila oslobođena. Posle su se uskladili ti odnosi koji su bili prisutni u prvoj deceniji od doseljavanja Lovrana u novu sredinu. Lovrani su se pokazali kao izuzetno vredni i kulturni tako da je relativno brzo došlo do njihovog uklapanja i prihvatanja u novoj sredini - zaključuje dr Milan Micić. 

Milorad Mitrović