Kulski plug preorao Vojvodinu
Izreka „Plug krči put prosvećenosti” slikovito opisuje značaj zemljoradnje za nastanak i razvoj civilizacije, ali i pluga, kao jednog od najstarijeg i najrasprostranjenijeg oruđa za obradu zemljišta..
To je osnovno oruđe za oranje i po konstrukciji je najsavršenije u odnosu na ralo i plužicu ili vrganj, a čine ga daska za prevrtanje zemljišta, nesimetričan raonik koji je oštar samo na strani, i to na desnoj, na kojoj se nalazi daska, crtalo, dve posebne ručice i kolečke. Koristi se kako bi se prevrnula zemlja, a istovremeno zakopa korov i ostaci useva koji vremenom istrunu, a pri provlačenju pluga kroz zemlju se stvaraju dugački rovovi plodnog zemljišta - brazde.
Muzejski savetnik u Muzeju Vojvodine i diplomirani inžinjer poljoprivrede Filip Forkapić, koji je zadužen za Muzejski kompleks Kulpin ističe da, kad se govori o poljoprivredi, među privim oruđima koja padnu na pamet je upravo plug.
- Prethodnik savremenog pluga bio je drveni, kod nas poznat kao ralica – kaže Forkapić. - Prvi plugovi su bili drveni, i izrađivali su ih seoske zanatlije ili zemljoradnici vešti u obradi drveta. Bili su osnovno oruđe za oranje u Vojvodini i u koje je bilo potrebno upregnuti veći broja konja ili volova.
Usled razvoja industrije, odnosno metalurgije, drveni delovi su postepeno zamenjivani gvozdenim, čime je nastao, kombinovani, drveno-gvozdeni ili polugvozdeni plug. - Kod njega su drveni samo gredelj i prvobitno ručice, dok su svi ostali delovi od metala - objašnjava Forkapić. - U to vreme pojvili su se i takozvani kovački plugovi. Oni su imali drveni gredelj i gvozdenu glavu ili kozlac, koju su izrađivali seoski kovači ili su je zemljoradnici kupovali kao gotov fabrički proizvod, a zatim bi ga kovači samo postavili na gredelj koji su pravili kolari.
Prema Forkapićevim rečima drveno-gvozdeni plug se u Vojvodini pojavio u prvoj polovini 19. veka, korišćen je sve do Prvog svetskog rata, kada ga je zamenio gvozdeni plug, koji se pojavio, pre svega, kao rezultat nemačke reparacije Kraljevini Jugoslaviji. Pored toga, i agrarna politika države je uticala na svest poljoprivrednika kao i na podsticanje bržeg uvođenja fabričkih plugova. U narednih desetak godina polugvozdeni plug se sve manje upotrebljavao, mada se u siromašnijim krajevima zadržao sve do Drugog svetskog rata. Tridesete godine 20. veka se smatraju „zlatnim periodom” gvozdenih plugova u Vojvodini, a upotrebljavali su se sve dok poljoprivrednici nisu počeli kupovati traktore i zamenjivati ih modernijim oruđem.
- Jedan od plugova koji se nalazi u zbirci Muzejskog kompleksa Kulpin je i jednobrazdni zaprežni drveno-gvozdeni plug, s početka 20. veka proizvođača „Polih i Varga” iz Kule, a posetioci ga mogu videti u okviru stalne postvke smeštenoj u paviljonu 2 ili zgradi nekadašnje konjušnice, kovačnice i mašinske radionice - kaže Forkapić. – To oruđe pripada čuvenom takozvanom kulskom plugu kojeg karakteriše preciznost u izradi i obradi kvalitetnih materijala, poput čelika koji je najčešće poticao iz nemačkih čeličana, kao i jednostavnost i lakoća u rukovanju. On zapravo, predstavlja kopiju modela koje je proizvodila nadaleko čuvena nemačke fabrika plugova „Gebruder Eberhardt”.
Taj plug je nedavno bio prikazan na poljoprivrednom sajmu u Novom Sadu, na izložbi „Korak do veka” i izazvao je veliku pažnju posetilaca, naročito starih Kuljana, poljoprivrednika, koji su se sa setom i nostalgijom podsetili na nekadašnju fabriku plugova „Polih i Varga”, nadaleko poznatu i van granica tadašnje Kraljevine Jugoslavije, a koja se nalazila na ulazu u Kulu, iz pravca Oyaka, sa desne strane, kod železničke stanice. Nekadašnja upravna zgrada, sa radionicama i magacinom i dalje postoji. Objekti su više puta menjali vlasnika i namenu, a danas je tamo sedište Zemljoradničke zadruge „Kuljanka”.
Fabrika „Polih i Varga”, sticajem novih istorijskih okolnosti i tadašnjom državnom politikom, doživela je istu sudbinu kao i mnogi industrijski pogoni i čitave fabrike, koje su iz Vojvodine, preseljavani u nerazvijene krajeve novonastale države Jugoslavije, pa čak i u Albaniju. Mašine, postrojenja i oprema su tokom septembra i oktobra 1947. godine iz tvornice „Polih i Varga” u Kuli preneti u Leskovac, u Fabriku plugova, poljoprivrednih sprava i alata „Proleter”, sa ciljem ponovnog pokretanja proizvodnje. Sa njima je otišlo i nekoliko majstora. Tako je vojvođanska fabrika spojena sa leskovačkom, čime su joj udvostručeni proizvodni kapaciteti, što je omogućilo da poljoprivrednicima ponudi više mašina, oruđa, sprava i alata. Međutim, majstori su se ubrzo vratili u Kulu, dok su mašine završile na otpadu sekundarnih sirovina, kao staro gvožđe.
Silvia Kovač