Gojku Đogu nagrada “Dr Špiro Matijević” za najbolju knjigu u 2022.

Nagrađena knjiga Put za Hum nastala je na temelju dobro poznate Đogove poetike, ali je sada pesma dovedena do blagosti saznanja, mudrosti zrelih godina i  duhovnih obasjanja koje otvaraju perspektive viših, metafizičkih svetova. Pesnik se suočava sa dalekim arhetipskim, svetosavskim obrascima, sa predačkim istorijskim iskustvima, ali i ličnim, individualnim preispitivanjima na osnovu kojih se dobija bogata i sadržajna slika sveta. Ovo je knjiga jednog zrelog pesnika čiji kreativni plodovi će se dugo, sa punom estetskom rafiniranošću i toplinom pamtiti, čitati i tumačiti, saopštio je na konferenciji za novinare žiri, koji je radio u sastavu: Ivan Negrišorac, predsednik, prof. dr Aleksandar Jerkov i Selimir Radulović, članovi.

U užem izboru za književno priznanje, ustanovljeno u znak sećanja na pesnika, proznog pisca, kritičara, esejistu, prevodioca i univerzitetskog profesora dr Špiru Matijevića (1943 – 1993), koji je na tragičan način izgubio život, u ratnim okolnostima, u Tuzli, bilo je ukupno osam autorskih dela: uz zbirku “Put za Hum” i pesnička knjiga „O stvarima koje je Homer propustio” Miodraga Raičevića (Gramatik, Beograd), zatim romani „Kad đavoli polete” Vladimira Kecmanovića (Laguna, Beograd), „Paklena putarina” Vladimira Kopicla (Laguna, Beograd), „Vidiš li da ne vidim” Emira Kusturice (Srpska književna zadruga, Beograd) i „Ikonostas” Gorana Petrovića (Laguna, Beograd), zbirka pripovedaka „Nijedna od sedam” Mihajla Pantića (Arhipelag, Beograd), te studiju „Transmuzikalizacija teksta: Muzika srpske modernističke književnosti” Mine Đurić (Savez slavističkih društava Srbije).

U najužem izboru su ostale knjige Gojka Đoga i Mine Đurić, da bi se žiri na kraju jednoglasno opredelio za “Put za Hum”.

Gojko Đogo je pesnik jasno uobličenog opusa u kojem je izgradio model ironično-mitopejskog kazivanja u formi slobodnog stiha, sa izrazito govornom intonacijom. Pesnik se čitaocu obraća sa punom prisnošću ukazujući na slike i prilike mitske stvarnosti, a na takvoj podlozi se jasnije ukazuju raznovrsni oblici odstupanja kakve možemo prepoznati u savremenom svetu: od blago humorne i ironijske, preko kritičke i satiričke, pa do groteskne i parodijske perspektive. Svojom  poetikom Đogo je svojevremno, knjigom Vunena vremena (1981), izgradio najsnažniji oblik pesničke kritike komunističke ideologije, autoritarnog državnog sistema i Titove tehnike vladanja, a za takav stvaralački čin on je, budući osuđen na kaznu zatvora, platio cenu kakvu su samo retki, beskompromisni, autentični pesnici bili spremni da plate, istakao je žiri u obrazloženju.

Laureatu će nagrada - koja se sastoji od povelje i novčanog iznosa od 15.000 evra - biti uručena u Svečanoj sali Matice srpske, u petak, 24. februara, u 12 časova na otvaranju Dana Špire Matijevića. U okviru ove trodnevne manifestacije, kojom će biti obeleženo osamdeset godina od rođenja i tri decenije od smrti ovog istaknutog srpskog pisca, u subotu, 25 februara, takođe pod krovom naše najstarije književne, kulturne i naučne institucije, biće održan naučni skup posvećen njegovom delu. U fokusu 15 književnih kritičara i teoretičara biće ne samo Matijevićeva prozna dela i poetski opus, već i drugi aspekti bogatog književnog angažmana ovog vrsnog literate, pre svega njegovi prevodi sa nemačkog, ruskog i slovenačkog jezika, uglavnom poezije, ali i eseji i književno-kritičke studije.

Na zadužbinama se temelji naš identitet

U prvoj izjavi laureat Gojko Đogo ocenio je da porodicu Matijević osnivanjem fondacije i ustanovljenjem književne nagrade nije mogla “podići veći, viđeniji i trajniji spomenik dr Špiri Matijeviću, piscu i univerzitetskom profesoru, svestranom književnom stvaraocu, tragično nastradalom pre 30 godina”.

Zadužbinarstvo je duboko ukorenjeno u srpskoj tradiciji. Na zadužbinama, velikim i malim, temelji se naš nacionalni identitet, srpska istorija, vera i kultura, kao i najplemenitije oѕnake našeg nacionalnog bića. Pomenuo sam velike i male zadužbine – nema malih zadužbina, sve su zadužbine velike, jer nisu namenjene samo za spas svoje duše, nego za korist svom plemenu i svakom čoveku. Svi oni mostovi i mostići, česme i počivala pored naših puteva, jesu velika i plemenita dela, primerena moći i mogućnostima zadužbinara. Tu je važan onaj plemeniti čin koliko i samo delo. Fondacija Dr Špiro Matijević već se upisala u veliku knjigu srpskih zadužbinara. Radujem se što ima sve više imućnih Srba koji su krenuli ovim putem. Jer mi smo više od pola veka zanemarivali našu državotvornu svest, nacionalnu istoriju, kulturu, jezik i pismo. A najviše naše nevine žrtve. Treba sve da učinimo kako bismo koliko toliko ispravili taj greh i na dostojan način očuvali sećanje na njih. Jer, već je rečeno da čovek umire dva puta: jednom kada ga prekrije zemlja, i konačno kada ga prekrije naš zaborav. Ovom fondacijom i nagradom, Matijevići od vode zaborava pričuvavaju i dušu i književno i naučno delo dr Špire Matijevića. A tim delom ovoga do sada skrajnutog pisca ubuduće će i srpski istoričari književnosti morati da se više pozabave, istakao je Gojko Đogo.

Program Dana Špire Matijevića predviđa i predstavljanje, takođe u subotu u Galeriji Matice srpske od 18 časova, kratkometražnog art- dokumentarnog filma „Svetlosti i senke” o velikom srpskom slikaru Savi Šumanoviću, čija je životna sudbina umnogome nalikovala na Matijevićevu. Ovo ostvarenje, rađeno poetikom slike, zvuka i tišine, rediteljski je projekat prof. Dragoljub Elčić, dekan Akademije umetnosti u Beogradu, a u autorskom timu su i kompozitor Svetislav Božić, snimatelj Radoslav Vladić i montažer Svetolik Mića Zajc, dok su koproducenti filmska kuća „Ramonda Production” i Kulturni centar Vojvodine „Miloš Crnjanski”.

Dani Špire Matijevića biće zatvoreni u nedelju, 26. februara u 19 časova Svečanom akademijom na sceni „Pera Dobrinović” Srpskog narodnog pozorišta. Učestvuju Kamerni hor Opere Srpskog narodnog pozorišta, pod upravom Vesne Kesić Krsmanović, Muški hor „Istočnik”, kojim će dirigovati Dijana Cvetković, kao i vokalna solistkinja Milica Dosković, a na programu su “Oče naš” Josifa Marinkovića, “Tebe pojem” i “Heruvimska pesma” Stevana Stojanovića Mokranjca, “Srpskinja” Isidora Bajića, “Srpska molitva” Aleksandra Vujića, “Vostani Serbije” Varteksa Baronijana, ruska narodna “Legenda o 12 razbojnika” i dalmatinska “Da te mogu pesmom zvati”, te “Ne dam” Milice Dosković i Gorana Vitića. Odabrane stihove i izvode iz proze dr Špire Matijevića kazivaće glumci Srpskog narodnog pozorišta Sonja Damjanović i Nebojša Savić.

Podsetimo, Špiro Matijević je rođen 24. februara 1943, u Kolašcu, mestu u opštini Knin. Magistrirao je i doktorirao na sarajevskom Filozofskom fakultetu, da bi potom radio kao profesor književnosti i filma na Pedagoškoj akademiji Univerziteta u Tuzli. U tom gradu tragično je izgubio život 1993. Deceniju i po od Matijevićeve smrti objavljena su njegova izabrana dela, koja su obuhvatila knjigu pripovedaka „Sunce u procjepu”, odabrane pesame sabrane pod naslovom „Raspukline”, te roman „Progonstva”. „Ukoliko se Špiro Matijević kao pisac i našao u senci stvorenoj mutnim socijalnim, kulturološkim okolnostima, vreme je da iz te senke on izađe na svetlo dana i da se jasno ukaže na vrednosti koje njegova književna ostvarenja sobom nose!”, reči su pesnika Ivana Negrišorca. Dane Špire Matijevića organizuje Fondacija koja nosi njegovo ime, u saradnji sa Maticom srpskom, SNP-om i Kulturnim centrom Vojvodine „Miloš Crnjanski”.

M. Stajić