Izložba „Gračanica: Sjaj umetnosti u doba kralja Milutina” u galeriji SANU

Treći jubilej, sedam vekova od izgradnje Blagoveštenske crkve u okviru manastira, trebalo je da bude obeležen lane, ali je zbog epidemije koronavirusa proslava odložena za ovu godinu. Autor postavke je Borjana Šuvaković, dizajn izložbe uradio je Zoran Borenović, a kustos je Katarina Živanović. Izložbu prati katalog Aleksandre

Davidov Temerinski, s konzervatorskim osvrtom Miroslava Stanojlovića.

- Kad govorimo o manastiru Gračanica, mogli bismo da kažemo da je ona bibliografski najovenčanija srednjovekovna crkva, o kojoj je objavljeno stotine stručnih tekstova, ali zahvaljujući vrednostima njene arhitekture i dela likovne i primenjene umetnosti, o Gračanici uvek može da se kaže još nešto i njena vrednost može da se osvetli iz još jednog ugla - rekla je dr Dubravka Đukanović, direktorka Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture. - Ovaj tim uradio je upravo to, na drugi način, možda neobičan, savremen, prikazao je vrednosti gračaničke crkve. Uspeli su da sve što Gračanica krije u nedrima svoje arhitekture približe našim očima i da sve najvrednije od gračaničkog slikarstva spuste u ravan naših očiju. Blagoveštenska i kasnije, Uspenska crkva, podignuta je kao treća sakralna građevina na tom istom svetom mestu, sledeći prethodne, ranovizantijsku baziliku i, kasnije, manju crkvu koja je bila sedište Lipljanske episkopije – istakla je dr Đukanović, nazivajući Gračanicu remek-delom, uz napomenu da predstavlja najviši domet poznovizantijske sakralne arhitekture, dok je njena umetnost po raznim osnovama izuzetna.

Bezbrojni su razlozi i perspektive iz kojih možemo govoriti o manastiru Gračanica, poslednjoj u veličanstvenom nizu zadužbina kralja Milutina, “nezasitog zidatelja božanstvenih crkava”, kako ga je zvao njegov biograf, arhiepiskop Danilo Drugi.

– Manastir Gračanica je kroz istoriju postao simbolički i materijalno važno duhovno utočište srpskog identiteta na Kosovu i Metohiji. Ovaj manastir i danas je duhovni centar, svetionik za sve Srbe koji žive na KiM, i naravno, za sve nas, ma gde da se nalazimo – istakao je državni sekretar u Ministarstvu kulture Miodrag Ivanović, poručujući da je srpsko kulturno blago na Kosovu i Metohiji danas ugroženo, da su čak i oni naši manastiri, uključujući i Gračanicu, sa Uneskove listi svetske baštine, u opasnosti. – Iako je Gračanicu nemoguće fizički

približiti, ova izložba će nam pokazati kako savremene tehnologije mogu da nam prenesu novi, nakon restauraije osnaženi efekat gračaničkog živopisa, iznova očišćenog, zaštićenog i predstavljenog.

Po rečima dopisnog člana SANU Dragana Vojvodića, srpskog kralja Stefana Uroša Drugog Milutina „neutaživa je ktitorska čežnja kao u zanosu povela je u zadivljujući podvig podizanja, obnavljanja i darivanja crkava”.

– Taj stvaralački nemir, probuđen na pragu starosti, nadahnut istinskom verom i dubokom zahvalnošću nome kojeg je smatrao načelom stvaralaštva, učinio je Svetog kralja Milutina najvećim zadužbinarom u srpskom rodu – naveo je akademik Vojvodić. – Obnavljao je i darivao i rimokatoličke crkve, poput Svetog Srđa i Vakha na Bojani, Svetog Nikole u Bariju i Svetog Petra u Vatikanu. Gračanice se iz tog mnoštva izdvojila tokom vekova, postajući simbol celokupnog njegovog ktitorskog dela. Ona je verovatno poslednje, a kao celina zasigurno najsavršenije kraljevo ktitorsko ostvarenje.

Izložba “Gračanica: Sjaj umetnosti u doba kralja Milutina” realizovana je uz pokroviteljstvo Ministarstva kulture Republike Srbije i Sekretarijata za kulturu Grada Beograda. Doprinos izložbi dali su i Narodni muzej, Muzej SPC, kao i Fondacija”Blago”. Publika će moći da pogleda izložbu u Galeriji SANU do 23. februara 2023. godine.     

        I. Radoičić