Biciklom kroz Vojvodinu: Pivnice

Dvadesetak sačuvanih nadgrobnih spomenika, neki uspravni, neki oboreni, svedoče o postojanju nekad brojne jevrejske zajednice u ovom selu. Trava oko grobova uredno je pokošena.

Ovde je postojala i sinagoga koja se nalazila na uglu Mlinske i Vojvođanske ulice (izgrađena je 1900. a srušena 1944). U Pivnicama su Jevreji živeli u periodu od 1779. do 1944. Prvi stanovnik jevrejske nacionalnosti koji se pominje u Pivnicama se zvao Jakob Lorinc i po zanimanju je bio trgovac. Godine 1818. je u Pivnicama zabeležen najveći broj Jevreja (177). Do 1910. ih je ostalo svega 29 pošto se većina njih preselila u veća i bogatija mesta poput Bačke Palanke i Novog Sada. 

Kada dođete na stari deo savršeno održavanog evangelističkog groblja u Pivnicama imate utisak da ste u nekom američkom gradiću na Istočnoj obali: nadgrobni spomenici nisu zbijeni kao što je to slučaj svuda u našim krajevima već razmaknuti a među njima je savršeno pokošena trava.

Malo je poznato da je početkom 30-ih godina 20. veka u Pivnicama je bilo formirano i četničko udruženje koje je funkcionisalo sve do 1941, kada je zabranjeno od strane mađarskih okupatora a članovi su bili pohapšeni 17.04.1941. i odvedeni na streljanje koje su uspeli da izbegnu zahvaljujući angažovanju svojih komšija nemačke nacionalnosti (prevashodno nemačkom evangeličkom kantoru iz Pivnica i predsedniku Kulturbunda u Pivnicama).

Predsednik Kulturbunda u Pivnicama je uprkos pomaganju i zaštiti svojih komšija srpske i slovačke nacionalnosti tokom rata, ubijen od strane partizana na krajnje zverski način (odsecanjem glave testerom na šinternici u neposrednoj blizini Ratkova) krajem oktobra 1944.

Pored Srpske pravoslavne crkve i Slovačke evangeličke crkve u Pivnicama danas deluje još nekoliko verskih zajednica: Baptistička crkva, Metodistička crkva, Nazarenska zajednica, Adventistička crkva kao i dve pentakosne verske zajednice Hristova duhovna crkva i Hristova jevanđeoska crkva.

U Pivnicama su rođene brojne poznate ličnosti: Lazar Mirković (1885—1968) je bio profesor liturgike na bogoslovskom fakultetu SPC. Po osnivanju BF u Beogradu, postavljen je za profesora liturgike. Bio je dekan BF u više navrata i na njemu je ostao sve do penzionisanja 1952, a kasnije, do 1961. i kao honorarni profesor.

I Mihal Kamanj (umetničko ima Janko Čeman) se rodio i živeo u Pivnicama. Rodio se 1922. Završio je osnovnu školu u Pivnicama gde je i živeo. Pisao je pripovedke i romane. Umro je 1987. Njegovo ime nosi amatersko pozorište u Pivnicama koje uspešno deluje već skoro tri decenije.

Iz Pivnica je poreklom i Šamu Borovski (1868—1912), mađarski istoričar i akademik. Šamu Borovski je bio istaknuti mađarski istoričar i akademik (iako je bio slovačkog porekla vremenom se mađarizovao te je sebe smatrao Mađarem).

U Pivnicama je rođen i Oskar Julijus Karol Borovski (1894—1966) znameniti mađarski pozorišni i filmski glumac (glumio u prvom mađarskom tonskom filmu). I on se, kao i njegov stric Šamu Borovski, vremenom mađarizovao. Iz ovog sela je rodom i Gligorije Mirković (1877-1962). Bio je ugledan profesor i nacionalni radnik i jedan od znamenitih profesora i jedno vreme upravnik Velike srpske pravoslavne gimnazije u Novom Sadu.

Jovan Skerlić je po majci bio Pivničan (majka Persida rođ. Mirković). U novije vreme iz Pivnica potiče profesor prava i bivši ministar pravde Momčilo Grubač.

Na svoje poreklo je bila ponosna i uvek je rado isticala da je Pivničanka rođena van Pivnica a da nikada u Pivnicama nije bila i američka pravnica Džojs Džori (majka Vera Popadić iz Pivnica). Džojs Džordž je rođena 1936. a bila je prva žena član Vrhovnog suda Ohaja.

U Pivnicama je bilo srazmerno broju stanovnika dosta zanatlija. 1828. je u Pivnicama bilo 16 registrovanih zanatlija a 1941. preko 180 registrovanih zanatlija među kojima je bio najveći broj Slovaka što se ogleda i u prezimenima ali ponajviše nadimcima pivničkih Slovaka. Tako da danas imamo nadimke poput: Borbaš, Drumar, Kalaficar, Jager, Rimer, Olejkar, Bačkoraš, Masćiar, Metlar, Štrangar, Sudar...

Prvi nemački Evangelički hram je bio u stambenoj kući u Vojvođanskoj ulici (nekadašnja prodavnica Borovo). Drugi je sagrađen 1898. i isti je porušen 1947. posle proterivanja Nemaca iz Pivnica. Hram se nalazio na uglu ulice Petra Drapšina i Vojvođanske i bio je specifičan po tome što je imao drveni zvonik. Takođe se u Pivnicama nalazi i nemačko groblje koje se danas nalazi u veoma lošem stanju.

Pivničani su učestvovali u organizaciji i radu Velike narodne skupštine održane u Novom Sadu 1918. gde su kao delegati iz Pivnica učestvovali Srbi - Pera Crnjanski i Novak Čelić; kao i Slovaci - Đuro Slavik, Janko Valenćik i Mihal Šuster. U selu je te godine u metežu po propasti Austrougarske bio formiran i srpsko-slovački Narodni odbor (24 člana) koji je preuzeo vlast u mestu i aktivno učestvovao u sprovođenju odluka Velike narodne skupštine. Odborom je predsedavao Aleksa Doroški.

Posle Prvog svetskog rata se iz Pivnica odselilo nekoliko slovačkih porodica u Čehoslovačku (mahom porodice intelektualaca i zanatlija).

U Drugom svetskom ratu je poginulo 67 stanovnika Pivnica srpske, slovačke, romske i jevrejske nacionalnosti kao i 21 stanovnik nemačke nacionalnosti (poginuli kao pripadnioci nemačkih oružanih snaga). Krajem Drugog svetskog rata i neposredno posle drugog svetskog rata 7 stanovnika Pivnica je osuđeno na smrtnu kaznu i streljano kao pripadnici mađarskih, nemačkih i ustaških oružanih formacija zbog ratnih zločina koji su počinili prema civilnom stanovništvu u Sremu(na području zapadnog Srema) i južnoj Bačkoj (učesnici u raciji 1942).

Posle Drugog svetskog rata (1946—48) se iz Pivnica u tadašnju Čehoslovačku odelilo blizu 20 slovačkih porodica.

Ono po čemu Pivnice znaju u celoj bivšoj Jugoslaviji, svakako je čuveni „pivnički sir„ koji se nekada ovde proizvodio. Početak rada Mlekare u Pivnicama datira od 1928. kada je mlekara osnovana od strane članova - proizvođača mleka tadašnje „Kreditne zadruge„ u Pivnicama. Svojim prvobitnim oblikom i tehnologijom mlekara je radila samostalno do 1952. a onda je pripojena Zemljoradničkoj zadruzi u Pivnicama.

Izgradnjom nove mlekare počinje novo poglavlje njenog postojanja i od tada radi kao pogon Zemljoradničke zadruge a na tržištu nastupa pod nazivom preduzeća „Zdenka„ iz Velikih Zdenaca što je proisteklo iz ugovora o poslovno tehničkoj saradnji između Zadruge i pomenutog preduzeća. Saradnja je trajala od 1969. do 1979. i istekom ugovora je prestala.

Mlekara je bila tehnološki konceptirana kao proizvođač sireva i maslaca kao nusproizvoda. Stečeno iskustvo je rezultiralo proizvodnjom poznatog „Pivničkog„ i „Novog pivničkog„ sira i maslaca koji su na tržištu bili prepoznatljivi po svom kvalitetu. Godišnje je mlekara prerađivala oko 7.000.000 litara mleka od čega se dobijalo 700 tona sireva i oko 30 tona maslaca. Pivnička mlekara je 1998. ušla u integracioni proces sa AD „Novosadskom mlekarom„ iz Novog Sada.

Nakon privatizacije i prodaje Salfordu - 2012. zatvoreni su i Novosadska mlekara i Pivnička mlekara kao njen deo. Deo zaposlenih u mlekari prebačen je u Oyačku mlekaru koja je takođe ugašena. Seljaci u Pivnicama su prodali i poklali krave i danas više nema pravog „Pivničkog sira„.

Šta sam još video i čuo u Pivnicama? Iz jednog oglasa za prodaju ispred kuće naučio sam da se jaja na slovačkom kažu „vajca„ a apoteka „lekaren„. Prodavačica u kiosku stavila je upozorenje da se biciklisti ne primiču sa svojim dvotočkašima kako joj ne bi „kvarili novine„. Ispred pravoslavne crkve nalazi se krst koji su 1900. podigli Đuka Teodorović i njegova supruga Jelena, rođena Dunđerski a obnovio ga i ogradu oko njega 2019. postavio Budimir Dragičević. U centru sela nalazi se i Vatrogasni dom sa izloženim vatrogasnim kolima.

U Osnovnoj školi „18. oktobar„ nastava se odvija na slovačkom i srpskom jeziku. Kako su proteklih godina zbog velikog doseljavanja Roma iz okolnih naselja kao i iz inostranstva (u pitanju su Romi koji su deportovani iz zemalja članica EU), većina dece u odeljenjima na srpskom danas su mali Romi. Iz tog razloga jedan broj roditelja čija deca pohađaju nastavu na srpskom prebacio ih je u Osnovnu školu „Braća Novakov„ u Despotovu.

n Robert Čoban