Pivnica i Santovac slogom Srba i Slovaka postali - Pivnice

Jovan Popović, naš istaknuti istoričar, napominje da su se za vreme turske vladavine na ovim prostorima na teritoriji današnjih Pivnica nalazila dva srpska naselja i to Pivnica i Santovac. Pre toga na prostoru današnjih Pivnica su se nalazila naselja sa srpskim stanovništvom (Gola Dobra, Radojević, Santovac). Posle Velike seobe Srba 1690, postojeće srpsko stanovništvo koje je živelo u Pivnicama, odnosno na teritoriji današnjih Pivnica, je uvećano naseljavanjem izbeglih Srba sa Kosova, Metohije, severne Makedonije, severne Crne Gore i Raške oblasti. Za vreme i posle Rakocijevog ustanka u Pivnice se doseljavaju i srpske porodice iz okoline Pečuja i severne Baranje. Smatra se da se Velikom seobom Srba 1690. doselio značajan broj Srba u već postojeća srpska naselja Pivnica i Santovac. Prvi sačuvani pečat Pivnica je iz 1728. sa tekstom na latinskom jeziku (pisalo je lat. Sig.Pagi.Pivnicsa). Godine 1768. izrađena je komorska mapa na kojoj se vidi da se, između naselja Parabuć i naselja Despotsentivan, nalazi naselje Santovac, koje njegovi stanovnici nazivaju Pivnica. Godine 1780. se pominje glad prouzrokovana lošim poljoprivrednim prinosima te je odlukom donetom 8. maja 1780. u Baji i stanovnicima Pivnica upućena pomoć u pšenici i ječmu koju su oni morali kasnije vratiti. Već 1786. upravnik srpskih narodnih škola u Somboru Avram Mrazović je zatražio pomoć i za školu u Pivnicama koja je bila u lošem stanju prouzrokovanim uticajem visokih podzemnih voda. Pivnice su 1787-1789. usled rata sa Turskom izgubile značajan broj stanovnika (preseljenje u druga mesta). Fizičkim spajanjem dela sela u kom su živeli Srbi i dela sela u kojem su živeli Slovaci, Srbi su preuzeli naziv Pivnice, a Slovaci su zadržali naziv Pivnica. Mađarski naziv za Pivnice je kasnije bio Pinzed, a nemački naziv Bibenitz. Početkom 18. veka je to selo sa izrazitom srpskom većinom i tako je ostalo sve do druge polovine 19. veka.

U Pivnicama je 1811. bilo 218 srpskih i 157 slovačkih domova i tada je u Pivnicama živelo 1.649 Srba i 1.222 Slovaka kao i 127 Jevreja.

U selu je 1847. živelo 2.250 Srba, a nakon Revolucije 1848/49. taj broj opada i 1867. bilo ih je 1.706. Pretpostavka da je velik broj Srba nastradao od strane Mađara u borbama u okolini Srbobrana (tadašnjeg Sentomaša), Sremskih Karlovaca i južnoj Bačkoj ili je pak tokom ratnih dejstava i u godinama posle njih pomrlo od raznih bolesti prouzrokovanih ratnim dešavanjima dok se najveći broj iselio u druge oblasti Bačke i Srema usled nemaštine kao posledice rata. U ratu 1848-1849 zabeleženo junaštvo braće Panić koji su goloruki onesposobili mađarske topove i svojim delom u znatnoj meri uticali na zaustavljanje mađarske ofanzive iz pravca Petrovaradina ka Sremskim Karlovcima u trenutku kada se u Sremskim Karlovcima održavala čuvena Majska skupština.

U istom periodu (1847) u Pivnicama je živelo i 1.829 Slovaka, 378 Nemaca, 94 Jevreja, 87 Mađara i 21 pripadnika drugih nacionalnosti. Već 1869. je u Pivnicama živelo 2.202 Slovaka, 1.706 Srba, 347 Nemaca, 83 Jevreja, 83 Mađara. U Pivnicama je 1880. bilo 2.331 Slovaka, 1504 Srba, 393 Nemaca, 100 Mađara, 97 Jevreja, 15 Roma i 28 ostalih.

Sto godina kasnije, prema rezultatima popisa iz 2011. u Pivnicama živi 3.337 stanovnika i to Srba 586, Slovaka 2.523, Roma 146 i ostalih 82. Verovatno bi broj stanovnika bio znatno manji da se u proteklih nekoliko godina u Pivnice nije doselio veći broj Roma iz okolnih naselja kao i iz inostranstva (u pitanju su Romi koji su deportovani iz zemalja članica EU).

Krajem 18. veka se tačnije 1790. godine u selo se naseljavaju Slovaci (na osnovu dozvole izdate 30.06.1790. od strane Ugarske kraljevske komore). Iz nekoliko sela sa teritorije današnje Mađarske i to iz okoline Vesprema (iz mesta Šerne i Šura) i iz okoline Sekešfehervaroša (iz mesta Tardaša, Baračke, Velega i Đurova) se u Pivnice doselilo 450 Slovaka . U ta mesta su se pivnički Slovaci doselili u prvoj polovini 18. veka sa teritorije današnje Slovačke i to iz okoline Mijave, Modre, Vrbove i Stare Ture. Kasnije se u Pivnice doseljava i nekoliko slovačkih porodica iz Nađlaka (Rumunija). Postoje podaci koji govore o mestima iz kojih potiču pojedine porodice pivničkih Slovaka. Sa teritorije današnje Mijave potiču porodice Durgela, Valihora, Dinga, Valašek, Bednar, Hrnčiar. Iz sela Sobotišta potiče porodica Kubinjec, iz Hlbokeho porodica Čobrda, iz Lublina porodica Slavik, iz Modre porodica Ključik, iz Sarvaša porodica Kmećko, iz Velega porodica Imrek... Neke porodice koje su se doselile u Pivnice nisu bile slovačkog porekla, no vremenom su se asimilirale i poslovačile. Porodice Tir, Šlemender, Lajht, Mađar, Krajšer, Šagat, Vinković, Grajzinger i dr. su bile nemačkog, mađarskog ili pak bunjevačkog porekla.

Produžujem dalje do centra sela gde se nalazi Hram Uspenja Presvete Bogorodice koji je podignut je u periodu od 1740—1746. posle preseljenja Srba sa stare lokacije Pivnica koja se nalazila u delu atara koji se danas zove Srpski Vinogradi. Seoba Srba na novu lokaciju je prouzrokovana epidemijom kuge. Prvi slučajevi kuge su se u Pivnicama pojavili u avgustu 1738. i epidemija je trajala sve do januara 1739. kada je zabeležen poslednji slučaj preminuća od kuge. Sama epidemija je umnogome unazadila tadašnje Pivnice u ekonomskom pogledu jer su se tadašnji stanovnici Pivnica koji su preživeli epidemiju morali preseliti na novu, današnju lokaciju naselja. Broj preminulih nije poznat, no posle samog preseljenja je znatno smanjen broj stanovnika Pivnica. Novi hram je osvećen 1754. od strane episkopa Visariona Pavlovića. Pored hrama tada je osvećena veroispovedna škola. Stari hram koji se nalazio na staroj lokaciji je vremenom porušen a deo bogoslužbenih knjiga i ikona je prenet u novi hram (pretpostavka da je stari hram podignut pre 1715. jer se te godine u popisu stanovništva Pivnica spominje crkvenjak Živan Dugački).

„Plavim krstom” protiv alkoholizma

Posebno mi je bila zanimljiva priča o udruženju „Plavi krst” koje je u Pivnicama i još nekim slovačkim selima u Vojvodini delovalo pre 60 godina a cilj mu je bio - borba protiv alkoholizma kod muškaraca. Udruženje čija je centrala u Slovačkoj je proširilo svoje delovanje i na Nemačku a kasnije i Jugosalviju. Naime, alkohol se smatrao znakom „muževnosti” i verovalo se da rakija, vino i pivo „daju snagu” kad se ide na njivu na rad. Naravno, to je prouzročilo mnogo problema u zajednici, porodično nasilje, razvode... Ovaj problem je polako nestajao da bi osamdesetih bio gotovo potpuno marginalizovan, a onda je devedesetih nakon gašenja velikih kombinata i ostanka bez posla više stotina stanovnika Pivnica, uglavnom muškaraca, ponovo postao aktuelan.

Na osnovu stilskih analiza — kompozicionih analogija, crtačkih vrednosti, kolorističkog izraza i slikarsko — tehnološkog postupka, može se tvrditi da su tri ikone sa sokla ikonostasa srpske crkve u Pivnicama, dela slikara Arse Teodorovića. To su ikone: „Susret Marije i Jelisavete”, „Hristos i Samarjanka” i „Usekovanje glave svetog Jovana Krstitelja”. Hram Uspenja Presvete Bogorodice u Pivnicama sa ikonostasom stavljen je pod zaštitu zakona i kategorisan je kao nepokretno kulturno dobro od velikog značaja.

Preko puta pravoslavne crkve je kancelarija Mesne zajednice u Pivnicama i dok fotografišem spomenik borcima NOB i žrtavama fašističkog terora na biciklu stiže Ana Časar, predsednica Mesne zajednice. Ovih dana je upis u birački spisak Roma za izbore za Nacionalni savet, pa imaju pune ruke posla. Prepušta me Vlasti Šuster-Červeni, sekretarki Mesne zajednice koja mi uz kafu priča o tome kako se danas živi u selu. Kaže da je dosta Slovaka posle 2000. otišlo za Slovačku, neki su se za vreme pandemije i vratili. Njen sin koji je studirao u Slovačkoj vratio se i sada radi kao nastavnik u osnovnoj školi u Pivnicama. Srbi najčešće odlaze da žive u veća mesta - opštinsko sedište Bačku Palanku ili Novi Sad.

Robert Čoban