IZ ARHIVA GRADA: Najstariji deo Novog Sada nikao pored bare

Oni su napustili svoja ognjišta nakon sukoba sa tamošnjim komorskim i županijskim službenicima i naselili obližnji Petrovaradinski šanac (današnji Novi Sad), odnosno prostor između današnje Saborne i Almaške crkve, obrazovali naselje, koje je zbog blizine bare dobilo naziv Podbara.

Kako objašnjava direktor Istorijskog arhiva grada Petar Đurđev, stanovnici te gradske četvrti živeli su u skromnim kućama napravljenim od pruća, oblepljenim blatom i pokrivenim trskom, što je bilo tipično za arhitekturu tog doba.

- Žene su, zajedno sa decom, obrađivale zemlju, što su činili i muškarci za vreme mira u svojstvu slobodnih seljaka, pošto su Podbarci bili uglavnom graničari – seljaci - kaže Đurđev, dodajući da je zanimljivo da su, iste godine kada su osnovali naselje, od šiblja, pruća i zemlje podigli crkvu posvećenu Svetoj Trojici jerarha.

Prema rečima Đurđeva, Petrovaradinski šanac dobio je status slobodnog i kraljevskog grada 1. februara 1748. godine, što su mnogi graničari, pa tako i oni sa Podbare, dočekali sa razočaranjem.

- Zbog toga je deo Almaških graničara napustio Podbaru i Novi Sad i odselio se u podunavska sela, gde se u to doba osnovao Šajkaški bataljon sa sedištem u Titelu, a neki su stigli i do daleke Rusije. Oni koji su ostali u Almaškom kraju bavili su se povrtarstvom, ratarstvom, stočarstvom i ribolovom - pojašnjava Đurđev. - Po popisu stanovništva iz 1753. godine, vidi se da su Podbarci koji su ostali da žive u Novom Sadu imali kuće i kućišta u Čenejskim sokacima i na zemljištu Helene Bogner. Pod Čenejskim sokacima podrazumevaju se današnje ulice Gundulićeva, Jug Bogdanova i Patrijarha Čarnojevića, a za zemljište Helene Bogner nisu poznati podaci koje su to ulice danas, ali se zna da je to zemljište pripadalo kvartu u kome je bio Almaški kraj.

Odlukom austrijskog dvora, pored Novog Sada prokopan je kanal 1875. godine, čime je isušena i takozvana „Bara četiri krajcare“.

- Na potezu od Almaške crkve i ugla današnjih ulica Đorđa Rajkovića i Marka Miljanova pa prema ulici Filipa Višnjića i dalje, nalazila se bara koju su još zatekli Almašani 1718. godine - otkriva Đurđev. – Prema predanju, ime „Bara četiri krajcare“ nastalo je zbog obaveze da je svaki vlasnik čamca koji je ulazio u grad preko bare morao da plati četiri srebrenjaka. Tada je postojala i zemljana ćuprija, gde se nalazila carinarnica. Posle 1875. godine, taj močvarni deo Podbare pretvoren je u pašnjake, a kasnije je na tom mestu počela da se stvara prva industrijska zona u Novom Sadu.

Prvih decenija 20. veka malo toga se promenilo na Podbari. Pred rat 1940. godine u aprilu je probijen nasip tadašnjeg kanala i veći broj ulica je bio potopljen čak dve sedmice, uglavnom ulice oko Marka Miljanova. Tokom rata, deo Podbare u blizini Industrijske zone pretrpeo je teško oštećenje usled savezničkog bombardovanja u avgustu i septembru 1944. godine. Posle Drugog svetskog rata, tokom šezdesetih godina 20. veka, Industrijska zona, koja se do tada nalazila na jednom delu Podbare, preseljena je na drugo mesto, kao i gotovo sve fabrike, osim „Elektroporcelana“ i „Nive“. Tada Podbara počinje urbanistički da se razvija po važećem Generalnom i Regulacionom planu.

Krivudave ulice, tipične za Podbaru i Almaški kraj, nastale su prilagođavanjem gradnje prirodnim nasipima koji nisu plavljeni čak ni pri visokom vodostaju, ali su, u suštini, predstavljale tipičnu arhitekturu Balkana u 17. i 18. veku. Ceo Novi Sad je imao takav izgled sve do bombardovanja 1849. godine, kada je nakon obnove počeo da poprima izgled centralnoevropskog grada.

Na Podbari, između ulica Save Vukovića i Zemljane ćuprije, smeštena je jedna od najstarijih, ali i najuža ulica širine jedva dva i po metra - Lađarska. Naziv je dobila po tome što su u njoj živeli lađari, zaposleni na pontonskom mostu i skelama kojima su tada bile povezane dve obale Dunava.

        S. Kovač