Kenterberijske priče iz budućnosti: Put ka vremenskim grobnicama

Simons je još 1985. objavio roman-prvenac “Pesma boginje Kali” i njime privukao pažnju ljubitelja horora ali mu je “Hiperion”, originalno objavljen 1989. godine (“Pad Hiperiona” će se pojaviti sledeće godine), doneo niz žanrovskih nagrada (Hjugo, Nebjula) te široku slavu i uvažavanje čitalaca. “Hiperion” je zadobio brojne pohvale kao “roman koji je redefinisao spejs operu” odnosno redefinisao čitav žanr naučne fantastike, a uvršten je i u najznačajnije žanrovske romane decenije, kasnije i XX veka.   

Roman “Hiperion” kritika je nazvala i “Kenterberijskim pričama budućnosti” jer Simons gradi svoje delo na isti način kao i veliki Čoser. Posle prologa u kome iscrtava osnovnu radnju romana – hodočašće grupe odabranih prema Vremenskim grobnicama iz kojih je izašao Šrajk, bog bola, misteriozno biće koje ubija sve živo na planeti Hiperion – Simons, u sledećim poglavljima, prati tok puta grupe i ispisuje priče koje hodočasnici poveravaju svojim saputnicima. 

U „Kenterberijskim pričama“, započetim oko 1387. i nedovršenim, priča o 30-tak ljudi koji jednog proletnjeg dana kreću na hodočašće, iz Londona, do groba Tomasa Beketa u Kenterberiju.  Hodočasnici su iz svih društvenih slojeva a njihove priče ogledalo žanrova srednjevekovne književnosti, od viteških romana, narodnih priča, do legendi i basni.

U Simonsovim omažu  hodočasnici su takođe ljudi različitih zanimanja i životnih priča, od sveštenika prognanog iz crkve jer su mu ideje o istoriji vere protivne kanonima, vojnika koji je vojevao u najkrvavijim bitkama svemira, pesnika kome je Šrajk bio zamena za izgubljenu muzu, naučnika čije dete je, istražujući Vremenske grobnice, obolelo od retrogradne bolesti (i od mlade se devojke fizički i psihički vratilo do uzrasta bebe), detektivke zaljubljene u telo koje je kreirala veštačka inteligencija, do konzula-putnika kroz svemir i vremenske paradokse (zbog čega je njegova draga ostarila i umrla a on i dalje ostao mlad). 

Svaka priča istovremeno je i primer jednog od podžanrova naučne fantastike (religijskog, ratnog, kiber-panka). Brojni citati razgaljuju čitaoca koji ih prepoznaje kao vrstu literarne stvarnosti u kojoj se ovaj roman kreće i nalazi svoje mesto. Fragmentarna struktura romana dozvoljava Simonsu elegantno kretanje kroz radnju, bez opterećenja usporavajućim objašnjenjima sveta koji opisuje, jer se u jednoj priči upotrebljen pojam može definisati, u pravom trenutku, u nekoj drugoj uz, za čitaoca, uzbudljiv osećaj slaganja kockica u mozaik i otkrivanja velike slike novog svemira. Uza sve zaplete Simons dodaje i liniju koja prati engleskog romantičarskog pesnika Džona Kitsa i njegov ep „Hiperion“, inspirisan grčkim mitom o Hiperionu, jednom od Titana pobeđenih u boju sa Zevsom, čineći time vešesmislenost romana još složenijom i uzbudljivijom a jednostavne odgovore na dileme deplasiranim.   U takvom svetu naznaka i opšteg haosa roman dostiže vrhunac, završnu scenu ulaska hodočasnika u dolinu u kojoj su Vremenske grobnice. Putnici, svako sa svojom molbom i ponudom bogu, drže se za ruke i pevaju pesmu iz filma „Čarobnjak iz Oza“. Njihova sudbina je ispred njih. Ali, Simons odbija da da odgovore, razrešenja života i smrti svojih junaka, čineći kraj mističnim onoliko koliko je to i bog kome hodočasnici treba da se poklone.

Priča „Hiperiona“ nastavlja se u „Padu Hiperiona“ u kome se raširila gusto ispletena priča o velikom padu, propasti organizacije čitavog svemira a sve zbog, ispostaviće se, borbe za vlast samih bogova (eto objašnjenja naslova oba romana – koren zapleta je u propasti starih bogova i dolasku novih). Stanje skicirano kroz ispovesti hodočasnika i dovedeno do ruba propasti, u “Padu…” je gurnuto u bezdan otvorenog rata između stanara hiperionskog svemira, kako onih od krvi i mesa, tako i onih drugih, sačinjenih od energije i vremena.

Dok u „Hiperionu“, koji sad dobija ulogu velikog uvoda, Simons razbija priču u niz ispovesti junaka, u drugom delu radnja je iscepana na sitne komadiće raznih linija priče i na popriličan broj likova, te piščevu želju/nameru da obuhvati svu zamršenost i grandioznost događanja, što tvori književnu građevinu impozantnu u svojoj ukupnosti upravo u tradiciji “spejs opera” kao podžanra koji se “bavi” svemirskim carstvima i imperijama, međugalaktičkim ratovima i osvajanjem Univerzuma. Ova “mega-priča” ispričana je brzo, efektno i upečatljivo sa mnoštvom egzotičnih detalja. (Izuzetno je interesantan lik DŽ. Severna, proizvoda veštačke inteligencije, svojevrsni simulakrum simulakruma engleskog pesnika romantičara, koji je povezan telepatskom vezom sa hodočasnicima ali i svojim tvorcima, bogovima posebne ravni svemira koja doseže do drugih, ljudskih bogova koji će u svom sukobu, predviđenom, isplaniranom i pokrenutom, koristiti ljude kao pijune.)    

„Hiperion“ i “Pad Hiperiona” Dena Simonsa izuzetna su dela u kojima su sakupljena i izmešana iskustva naučne fantatike i književnosti glavnog toka, u kome su ljudske sudbine, čudesa, vizije i jeza spojeni tako da ni jedno od njih ne gubi niti dobija na uštrb drugog već, zajedno, stvaraju novi, visoki kvalitet. Simonsove slike svetova, svemirskih bitaka, putovanja kroz kiber-stvarnosti i dalje su, uprkos proteku više od tri decenije od prvog pojavljivanja, blistave i izuzetno zavodljive. 

 Ilija Bakić