Bolnica Irineja Ćirića bila spas za deportovane logoraše

To se sve zbivalo tokom Prvog svetskog rata. Kasnije brojni totalitarni i drugi sistemi politički sistemi su takođe posezali za tim alatom kontrole stanovništva.

Tokom Drugog svetskog rata zapadno od Budimpešte, u gradiću Šarvar u Mađarskoj oformljen je centar logora za civile. U njega su krajem juna 1941. godine prebačeni kolonisti koji su se u Bačku naselili posle Prvog svetskog rata, a koje su mađarske okupacione vlasti proterale sa njihovih imanja i iz kuća s idejom da ih kasnije prebace u Srbiju i tzv Nezavisnu državu Hrvatsku. Kako taj plan nije spoveden u delo formirana je mreža logora, a najzloglasnije je bio u Šarvaru.

- Prema podacima, od 1941. do 1945. godine, u logoru u Šarvaru, koji je bio smešten u halama bivše fabrike tekstila, umrlo je 1.500 ljudi, a među njima najviše dece do 15 godina - kaže direktor Istorijskog arhiva grada Petar Đurđev. - Kroz logor je prošlo više od 9.000 odraslih i dece, mahom nije bilo egzekucija, ali su logoraši umirali od napornog rada, iznemoglosti i gladi, a kako je zima 1941., na 1942. godinu bila neobična oštra smrtnost mališana u logoru je bila još veća.

U Novom Sadu se ove godine obeležava 80 godina od zloglasne racije, užasa Drugog svetskog rata koji nije zaobišao ni naš grad, koji je u januaru 1942. godine doživeo jednu od najtužnijih događaja u svojoj novijoj istoriji. Prema rečima Đurđeva, u to najteže vreme, opljačkan i u crno zavijen grad je, kao i uvek, pokazao plemeniti karakter, a Novosađani ljudskost i ljubav. Zahvljujući inicijativi vladike bačkog dr Irineja Ćirića, započeta je akcija masovnog prihvata logoraša iz logora u Šarvaru.

- U okviru Srpske pravoslavne crkvene opštine u Novom Sadu osnavan je Odbor, koji je imao zadatak da pruži pomoć deportovanim Srbima - kaže Đurđev dodajući da su vodeće ličnosti u tom odboru bili dr Kosta Hayi, vladika Irinej Ćirić i Jovan Ćulum.

Posebno se vodilo računa o zbrinjavanju dece, te se odmah prionulo sa formiranjem bolnice za pristiglu decu.

- Radi rešavanja tog problema 24. jula 1942. godine u Novom Sadu su se sastali predstavnici novosadske, senćanske, srbobranske i subotičke pravoslavne crkvene opštine, kao i predstavnice nekih bivših, ukinutih ženskih udruženja iz Bačke  - pojašnjava Đurđev. - Eparhija Bačka stavila je na raspolaganje četiri svoje zgrade, što je bilo dovoljno za formiranje bolnice. Za upravnika te zdravstvene ustanove, koja je imala četiri odeljenja, postavljen je poznati sanitarni radnik dr Jovan Popović. Upravnik prvog odeljenja (Buza ter 3, odnosno Žitni trg) postao je istaknuti novosadski fiziolog dr Đorđe Ognjanović, drugo odeljenje (Lenau ulica 7) je vodio dr Milutin Simić, dečje odeljenje (u Vlalukinovoj zgradi) jedan od vodećih novosadskih pedijatara dr Stojan Kaluđerski, a muško odeljenje (u Soldatovićevoj zgradi) dr Slobodan Mihaldžić.

Vaspitno-obrazovni rad

Deca iz logora su, pored zdravstvene nege koju su dobijala, bila podvrgnuta i veoma intenzivnom vaspitnom radu u bolnici. Novosadski učitelji su držali razna predavanja, a poznati dramski umetnik Milan Ajvaz je gotovo svakodnevno obilazio decu, razgovarao sa njima i hrabrio ih, a jednom prilikom im je priredio i predstavu pozorišnog komada „Knez Ivo od Semberije“. Većina ljudi koji su radili i bolnici, lekari, učitelji, bolničari, za svoj rad nisu dobijali nikakve naknade.

Deportovana deca su bila smeštena po Vojvodini, a najviše ih je bilo u Novom Sadu (710), potom Somboru (598), Srbobranu (112), Subotici (110), Bačkoj Palanci (106), Molu (102), Staparu (95), Zmajevu (95) i Senti (74) kao i drugim manjim mestima i banjama širom Bačke i Baranje. Pored više od 3.000 spašene dece, zahvaljujući toj akciji iz logora je izbavljeno i 647 staraca i starica, koji su takođe smešteni u porodice.

Bolnica se u svom radu u velikoj meri oslanjala na privatne sanatorijume novosadskih lekara dr Vladimira Jakovljevića i dr Branka Ilića. Njeni pacijenti su se u tim zdravstvenim ustanovama mogli besplatno lečiti i biti operisani. Zdravstvena ustanova je bila potpuno opremljena već 30. jula 1942. godine i primila prvu grupu od 80 bolesne dece iz šarvarskog logora.

- Do kraja rata kroz bolnicu, koja je imala 150 ležaja, prošao je 441 bolesnik, od kojih je četrdesetoro umrlo. Takav stepen mortaliteta (oko 3,3 odsto godišnje) može se smatrati velikim uspehom te zdravstvene ustanove, kada se uzme u obzir da je mortalitet celokupnog stanovništva u Jugoslaviji 1948. godine iznosio oko 1,3 odsto - naglašava Đurđev.

Bolnica, u kojoj je ležalo još 26 pacijenata, je prestala da radi mesec dana nakon oslobodenja Novog Sada, a 29. novembra 1944. godine predata je Narodnooslobodilačkoj armiji. Na redovnom zasedanju Svetog arhijerejskog sabora Srpske pravoslavne crkve, koje je ove godine održano od 15. do 21. maja, u Sremskim Karlovcima i Beogradu, odlučeno je da se vladika bački Irinej Ćirić proglasi svetim.

S. Kovač