Biciklom kroz Vojvodinu: Ivanovo i Skorenovac

Radno vreme je „Od 08.00 - do kraja”, tu je i natpis: „Nisam gluv, igonorišem te!” kao i „Molitva ribolovca” koja glasi: „Bože daj mi da ulovim ribu o kojoj ću moći da pričam celoga života a da ne lažem”. Gazda Crni iz nekog razloga ima veliku ljubav prema Josipu Brozu Titu i Moameru el Gadafiju pošto se fotografije ove dvojice nesvrstane braće nalaze na svakom zidu čarde. Pojeli smo jak banatski doručak i uskim drvenim mostićem stigli na bent gde nas je na put za dalje ispratilo umiljato crno kuče.

Stotinak metara dalje, tabla na srpskom, mađarskom i bugarskom nam kaže da ulazimo u Ivanovo.

Selo je osnovano 1868. Osnivačku populaciju sela su činili Bugari Palćeni koji su doseljeni iz mesta zvanog Dudešti Veki, današnje Rumunije i Nemci koji su došli iz raznih krajeva Banata i tadašnje Austrougarske monarhije. Po popisu iz 1869. u selu je živelo 824, a 1880. svega 724 žitelja. Smanjenje broja žitelja posledica je epidemije kolere.

Kasnije u periodu od 1883. do 1886. doseljavaju se i Mađari, Sekelji, iz Bukovine u južni Banat i naseljavaju se u Skorenovac, Vojlovicu i Ivanovo kada broj stanovnika naglo raste do sledećeg popisa 1890. kada je registrovano 2129 žitelja. Između dva svetska rata broj stanovnika se kretao na više od 2.000 žitelja, ali nikad ne premašuje brojku od 3.000 kojoj se približio jedino u periodu između dva svetska rata. Posle Drugog svetskog rata broj stanovnika je u stalnom opadanju i trenutno je na brojci od oko 1.000.

Sve ulice i zvanične table u selu su trojezične, osnovna škola nosi ime Moše Pijade a ulice: 29. novembra, Borisa Kidriča, Dože Đerđa, Petefi Šandora, Ive Lole Ribara... Arteški bunar u mestu ne radi kao gotovo nijedan u svim selima širom Vojvodine u kojima smo bili. Ispred škole nalazi se spomenik vojnicima Crvene armije stradalim prilikom oslobođenja ovog dela Banata.

Preko puta škole nalazi se rimokatolička Crkva Svetog Vendelina. Vernici godišnje slave dva proštenja, Bugari na dan svetog Vendelina, a Mađari na Veliku Gospu.

Prošlog meseca ovdašnji mađarski KUD “Bonaz Šandor”, proslavilo je 20 godina postojanja. Tom prilikom, u Ivanovu je svečano otvorena Kuća zajednica Bukovinskih Sekelj Mađara, u kojoj se nalazi i etno soba, izuzetno zdanje koje svedoči o istoriji kulturi i tradiciji ovog naroda.

Ako ikada bude napisana, „Hronika Ivanovačkog groblja” zabeležiće krstove onih koji više nemaju nikoga da za njih plaća grobna mesta. Zabeležiće posebno mesto gde su sahranjivane bebe, grob Romanova sa mađarskim imenima, humke Bugara, Mađara, Srba i Nemaca - svedočanstvo o selu koje je spojilo ljude različitih kultura, jezika, pisama i vera...

Snimak Ivanova iz drona koji se može naći na internetu ostavlja utisak možda jednog od najzelenijih sela u Vojvodini. Inače, iz Ivanova se lako možete prebaciti na „beogradsku stranu” pomoću skele koja već pola veka saobraća između ovog idiličnog banatskog sela i „čuvenog” Ritopeka, predgrađa srpske prestonice. Skelu najčešće koriste voćari iz Ritopeka koji na banatskoj strani gaje sve vrste voća osim trešanja. Kažu da preko 70% meštana Ritopeka ima zemlju u ivanovačkom ataru…

Najpreciznija ruka naše vojske

U ulici Bratstva i jedinstva  u Skorenovcu nalazi se restoran „Dani” koji ime nije dobio po „danima” nego po svom vlasniku Zoltanu Daniju, pukovniku protivvazdušne odbrane Vojske Jugoslavije koji je komandovao 3. raketnim divizionom PVO, 250. raketne brigade 27. marta 1999. kada je njegova jedinica oborila „nevidljivi” F-117 u ataru sremskog sela Buđanovci što je predstavljalo prvi i jedini potvrđeni gubitak aviona NATO alijanse izrađenog u stelt tehnologiji. U početku nepoznat javnosti koristio je pseudonim Gvozden Đukić. Međutim, nakon penzionisanja 2004, otkrio je svoj pravi identitet.

U izvršnoj produkciji niške nezavisne produkcije „Polka dot”, snimljen je 2008. dokumentarni film o Zoltanu Daniju pod nazivom „21. sekund” režisera Željka Mirkovića. Isti reditelj snimio je i drugi dokumentarac na ovu temu čija priča prati potpukovnika Dejla Zelka bivšeg pilota F-117A koji putuje u Srbiju da se sastane sa pukovnikom Zoltanom Danijem, bivšim komandantom raketnog diviziona koji je taj avion oborio.

Višejezična tabla na ulasku u Skorenovac ponovo je čista nakon što je pre par nedelja neko prefarbao mađarski naziv sela, ali su se meštani organizovali i već sledeće jutro je očistili. Počinioci nisu pronađeni. U centru mesta nalaze se katolička Crkva Sv. Stefana, mađarskog kralja, kancelarije mesne zajednice i viktorijanski sat na sredini raskrsnice kao da smo u nekoj britanskoj koloniji.

Gradnja prvih kuća na mestu današnjeg Skorenovca je počela 1883. nakon velike poplave koja je zadesila priobalna naselja na Dunavu. Otvaranjem nove saobraćajnice preko Brestovca, Omoljice i Starčeva povezan je sa Pančevom.

Selo po imenu Đurđevo je postojalo između 1869. i 1886. na lokaciji između Banatskog Brestovca i reke Dunav. Prvobitni stanovnici Đurđeva bili su mađarske porodice koje su došle iz Banatskog Novog Sela, Jermenovaca, Šandorfalve, kao i iz okoline Segedina i Banatskog Dušanovca. U Đurđevu je 1869. godine bilo 396 stanovnika. Kasnije, 1883. u Đurđevo se doselilo 645 porodica (oko 2.000 osoba) Sekelja. U tom periodu na Dunavu nije bilo nasipa pa je reka, izlivajući se svake godine, nanosila velike štete selu i obradivom zemljištu, pa je većina ugroženog stanovništva preseljena je na lokaciju današnjeg Skorenovca, a manji deo u Ivanovo.

Na terasi restorana „Dani” sedi istetovirani mladić sa dogom vezanom za ogradu lokala i za drugim stolom trojica meštana u šezdesetim i sedamdesetim godinama sa kojima započinjemo živu raspravu o prošlosti i budućnosti njihovog sela. Jedan od njih kaže sa ponosom da je njihova Osnovna škola Žarko Zrenjanin jedina u Banatu koja nema „radove slobodnih umetnika”, tačnije njeni zidovi nisu išarani nijednim grafitom. „Kada je bio prvi grafit, po rukopisu smo prepoznali ko je i pozvali roditelje da sami to okreče! Od tada nije bilo novih slučajeva!”

Ovo selo drži rekord po broju noćenja u privatnom smeštaju po glavi stanovnika - u proseku je 6.000 noćenja godišnje što je tri noćenja po glavi stanovnika.

Skorenovac je, očigledno selo sa puno talentovanih ljudi u raznim oblastima. Pored Zoltana Danija, selo je čuveno i po drugim poznatim ličnostima: Gabrijel Ataljanc (Gabi) — doktor, neuropsihijatar, pesnik, bivši omladinski prvak Srbije u troskoku. Radio u Skorenovcu, Kovinu, Pančevu, Idriji, na Rabu i u Francuskoj. Otac je balerine Ašhen Ataljanc; Hubert — Vlasnik prve kafane u selu, putnik čuvene Karpatije i očevidac spasavanja preživelih sa Titanika; Tamaš Jung (1911—1992)  katolički biskup, Deže Nađ — poljoprivrednik, prvak Jugoslavije u prinosu žita po hektaru 1975; Zoltan Šebeščan — bivši fudbaler „Bajera” iz Leverkuzena; Erne Komaromi koji je igrao fudbal za „Vojvodinu”, „Novi Sad”, „Dinamo” iz Pančeva i „Plavi Dunav” iz Skorenovca; Đurka Pap — fudbaler, jedan od trenera „Dinama” iz Pančeva, radio sa mladima. Trenersku školu završio u klasi sa Miljanom Miljanićem.

„Kada je bio prvi grafit, po rukopisu smo prepoznali ko je i pozvali roditelje da sami to okreče! Od tada nije bilo novih slučajeva!”

Tridesete godine 20. veka su obeležile period blagostanja i ekonomske stabilizacije sela. To je trajalo sve do aprila 1941. početka Drugog svetskog rata i dolaska nemačke vojske u Skorenovac. Selo nije osetilo težinu rata, frontovi su bili daleko a Mađarska i Bugarska su bile saveznice Nemačke što je doprinelo da meštane niko ne dira. Nemačka vojska je bila stacionirana u selu sve do kraja rata i dolaska Rusa. Izvestan broj stanovnika sela nemačke narodnosti je pobegao pred ruskom armijom, zajedno sa nemačkom vojskom koja se povlačila, dok je dosta njih ostalo. To se može videti iz prezimena nekih od današnjih stanovnika, u početku su se, iz straha od represalija, izjašnjavali Mađarima a kasnije su se tokom godina ili utopili u sredinu ili odselili.

Rusi koji su došli u selo takođe nisu dirali stanovništvo. To se najviše može zahvaliti pomenutom doktoru Ataljancu, koji je bio Jermen poreklom, pričao je ruski i imao iskustvo sa vojskom, pošto je početak svoje karijere proveo kao vojni lekar u ruskoj vojsci u Prvom svetskom ratu. Rusi su ostali u selu veoma kratak period, manje od mesec dana.

Posle rata, Drugog svetskog rata, došao je period kolonizacije, nacionalnizacije i prinudih obaveza. Veoma mali broj kolonista je doseljen u Skorenovac. Tek toliko da se popune napuštene nemačke kuće. Kolonisti koji su došli u Skorenovac su bili srpske nacionalnosti i stigli su sa juga centralne Srbije i Kosova. Druga generacija kolonista se već prilagodila seoskom načinu življenja i većina dece kolonista je ubrzo progovorila ili razumela pored srpskog i mađarski jezik. Zabeleženo je da su tada Skorenovčani prvi put videli šarplaninca, psa, kojeg su kolonisti doveli sa sobom.

Od autentičnih običaja u selu valja napomenuti „Baba Martu”, običaj koji održavaju uglavnom ovdašnji Bugari. Obeležavanje ovog običaja se održava prvog dana u mesecu martu. Ljudi se oblače svečano i kite se šarenim crveno belim kićankama i resama ili stavljaju na odeću male lutke, martenice, koje se nazivaju „Pižo i Penda“. Pižo predstavlja muškog lutka gde dominira bela boja koja simboliše čistotu i dušu, a Penda predstavlja žensku lutku, gde dominira crvena boja koja simboliše život i emocije. U bugarskom folkloru Baba Marta je povezana sa čandrljavom starom babom čija se ćud stalno i iznenada menja. A takvim se smatra i mesec mart kada je vreme nepredvidivo i prelama se iz jedne u drugu krajnost. Reč je o staroj paganskoj tradiciji koja skoro da se nije promenila od davnina. Verovanje je da nošenjem crvene i bele boje ljudi mole Baba Martu za milost, nadajući se da će duga zima brže proći i da će proleće ubrzo da pokaže svoje boje.

Za kraj zanimljivost: Na ulazu u selo vam dobrodošlicu želi tabla na tri jezika: srpskom, mađarskom i engleskom a ispraća vas tabla na kojem je umesto engleskog - francuski!

Robert Čoban