Biciklom kroz Vojvodinu: Omoljica, Banatski Brestovac i Pločica

Najstarija kuća u selu je iz 1766, u njoj je bio štab “10 banatske regimente”. Posle toga je u zgradi bio kontumac (karantin) gde su određeno vreme provodili putnici koji su dolazili iz Turske (Srbije). Jedno kratko vreme (21 dan) tu je boravio i Vuk Karadžić o čemu svedoči tabla na kući. Tokom sedamdesetih godina prošlog veka otkriven je izvor lekovite vode. Ovaj izvor ima temperaturu od 37,5 stepeni Celzijusa, a voda je bogata fosforom. Reka Ponjavica, koja se delimično nalazi u ataru sela Omoljica je proglašena za zaštićeno prirodno dobro — park prirode. Selo je poznato i po međunarodnom festivalu amaterskog filma duhovitog (?) naziva „Žisel“ (“Život na selu”) koji se redovno održava od 1971.

Ovogodišnji “Žisel” održan je od 6. do 8. avgusta i imao je veoma raznovrsan program: 49. Salon umetničke fotografije; Godišnja izložba foto sekcije ULUPUDS-a, Arhiv fotografija FŠ-a (Goranka Matić,  Branimir Karanović, Aleksandar Kelić), Koncert grupe “Tođa i Milica”, “Zlatni kotlić Ponjavice 2021.” u restoranu “Šaran”, drama “Ima jedna zemlja”, autor Bojan Ljubenović, režija Jovica Jašin, 51. Međunarodni festival amaterskog filma i za kraj Koncert “Veče Đoletovih pesama” u čast na ove godine preminulog novosadskog umetnika.

Zgrada stare ambulante u centru Omoljice i park ispred nje upotpunjuju neveselu sliku o ovom mestu. Raskošna građevina danas je u lošem stanju i potpuno napuštena, česta slika u mnogim vojvođanskim selima... Pitam lokalnog poštara zašto je to u Omoljici tako, kaže mi: “Zgradu je zakupio na 99 godina Minda Novčić iz Banatskog Brestovca. On je posle otišao u Francusku i tu mu se gubi svaki trag, neki kažu da je ubijen. Videćete njegovu kuću u muslimanskom delu Bačkog Brestovca, ne možete da je promašite, najveća je i najbogatija!”. U parku zapušten spomenik borcima Crvene armije koji su poginuli u borbama za oslobođenje ovog dela Banata kao i pusto dečije igralište sa jednom oborenom ljuljaškom.

Šest kilometara dalje, ulazimo u Banatski Brestovac, kod fudbalskog terena skrećemo desno i vrlo brzo stižemo do crkve ispred koje stoje još jedno upozorenje vernicima slično onom koje smo videli u Ruskom Selu. Ovog puta nije bilo reči o psovanju Boga nego o neprikladnom oblačenju i pušenju. Gradnja Hrama Vaznesenja Gospodnjeg započela je 1847. ali je osveštan tek nakon Mađarske revolucije 1848/49. Crkva danas ima četiri zvona iz Livnice Pantelić u Zemunu postavljena 1926. godine.

Prema popisu iz 2011. u selu je živeo 3.251 stanovnik.

Brestovac je svoje srpsko ime dobio po brestovoj šumi, koja je okruživala selo u vreme naseljavanja. Druga verzija je da su prvi doseljenici, Srbi, došli iz sela Brestovik pa su u ime sećanja na stari kraj novo selo nazvali Brestovac.

Banatski Brestovac se prvi put pominje 1717. Tada je u naselju živelo 12 porodica. 1763. doseljeno je 130 nemačkih familija. Tada je u selu bilo i 104 srpskih domaćinstava.

Srbi i Nemci su gotovo dva veka živeli u miru jedni pored drugih sve do okončanja Drugog svetskog rata. Nakon toga doseljeno je stanovništvo iz okoline Zaječara, Valjeva i naročito Sanyaka, tako da danas u Brestovcu postoji značajna zajednica muslimana Bošnjaka.

Na internetu je moguće pronaći veliki broj starih fotografija Banatskog Brestovca koje prikazuju kako je izgledao život u tom selu počekom 20. veka. Pančevački portal “013 info” prenosi reči Johana Saboa, jednog od retkih Nemaca koji su ostali da žive u ovom selu: “Pre Drugog svetskog rata u selu je živelo šezdeset odsto Nemaca, dok su ostatak mahom činili Srbi starosedeoci. Kao deca zajedno smo se igrali na ulici, išli u isto zabavište, čak i za vreme Hitlerove okupacije i, sve u svemu, dobro se slagali. U školi su, kako mi je majka pričala, đaci bili podeljeni na nemačka i srpska odeljenja, ali su učili i jezike drugog naroda. Tako je izvesna Bosa Živković nemačkoj deci predavala srpski, dok je neka nemačka učiteljica, koja se takođe prezivala Sabo, Srbima držala nemački. Pored toga, iako su se kafane uslovno rečeno delile na nemačke i srpske, ljudi su odlazili jedni kod drugih. Bilo je i mešovitih brakova, pa se primera radi, opštinski beležnik Dobrivoje Momirov, inače Srbin, oženio s Nemicom Gizelom Vines. Za vreme Titovog režima Nemice su se uglavnom udavale za Srbe, dok sam ja, recimo, ušao u brak sa Srpkinjom!”, kaže ovaj Brestovčanin.

Johan napominje da su se ondašnji Brestovčani, dok Hitler nije zakuvao, besprekorno slagali; koliko mu je poznato čak ni za vreme rata nijedan Srbin nije stradao od nemačke vlasti, a isto važi i za Nemce nakon oslobođenja. U Brestovcu je u to vreme živeo apotekar Jevrejin, za kojeg se, nakon dolaska Hitlera, založilo mnogo Nemaca, kao i Srba, kako ne bi otišao u logor. Čak je i napravljena i neka vrsta demonstracija. Tada su se oni koji su iz Pančeva došli da ga vode, malo povukli, ali su ga, zajedno sa ženom, na prevaru uveče odveli. Nažalost, bio je star i nije preživeo!”, navodi Sabo.

Inače, u ovom selu je 1971. rođen slavni košarkaški trener Igor Kokoškov. U svojoj bogatoj karijeri Kokoškov je trenirao reprezentacije Gruzije, Slovenije i Srbije kao i mnogih slavnih klubova poput “Finiks sansa” iz SAD i “Fenerbahčea” iz Turske. Upoznao sam Igora i njegovu suprugu Amerikanku Patrišu pre nekoliko godina u Kankunu. Patriša i Igor imaju dvoje dece - sina Luku i ćerku Elin. 2011. gruzijski predsednik Mihail Sakašvili odlikovao ga je nacionalnim ordenom. 

Muslimanski kraj u Banatskom Brestovcu (ulice Zlatica i Rifata Buryevića) još uvek ima “tursku kaldrmu” iako su muslimani u ovo mesto doseljeni 1945. i to iz Sandžaka. Na jednoj od kuća širom otvorena kapija, kraj nje osmrtnica u zelenoj boji sa polumesecom i zvezdom. U dvorištu se rodbina skuplja na daću. Čovek srednjih godina mi kaže da sahranjuje taštu, jutros je, kaže, preuzeo na Patologiji Pančevačke bolnice. Bilo je jako puno pokojnika: “Narod umire i od korone i od drugih bolesti kao nikad do sada!”, kaže on i potvrđuje utisak koji smo stekli pored onog drveta u Omoljici.

Nastavljamo dalje i čim smo ušli u selo Pločica do kojeg se dolazi “slepim putem” koji se odvaja od magistrale Pančevo - Kovin, ugledali smo natpis “DVD 1901. Pločica”. Pričam sa jednim vatrogascem koji je uz asistenciju svog sina doterivao vozila za sutrašnju smotru vatrogasne opreme i takmičenje u zaboravljenim igrama i veštinama. Pokazuje plakat na kojem piše u čemu će se sve meštani Pločice takmičiti: 1. Zvrcanje sličica na banak; 2. gađanje praćkom; 3. bacanje novčića na crtu (krajcarice); 4. kobasičari, 5. tapke, 6. slika-belo, 7. pravljenje i prenošenje “bunara” od šapurina; 8. ručno krunjenje kukuruza; 9. gađanje klikerom u rupu (rošu) i 10. teranje točka (svetsko prvenstvo).

Selo Pločica je prvobitno bilo locirano 2 kilometra od sadašnjeg mesta o čemu svedoči položaj groblja, koje je i dalje na staroj lokaciji sela. Kuće su bile većinom zemunice. Usled velikih poplava žitelji sela su se vremenom izmestili na današnju lokaciju.

Postoje dva izvora o tome kako je selo dobilo ime. Prvi izvor navodi da je u okolini ovog sela pronađena ploča od istorijskog značaja iz davnih vremena. Drugi izvor, mnogo pouzdaniji tvrdi da je selo dobilo ime zahvaljujući svom potkovičastom obliku. Nekada se u selu potkovica zvala pločica, pa otuda i naziv mesta.

Pločica je nastala 1690. za vreme seobe naroda pod Arsenijem Čarnojevićem. Naselje je 1717. imalo 13 domova ali se stanovništvo nije dugo zadržalo. Na karti 1723. označeno je kao nenaseljeno. Novo naseljavanje Srba izvršeno je 1750—1753.

Krajem 18. veka doseljavaju se prvi Nemci.

Početkom 19. veka doseljavaju se novi stanovnici koji rade na isušivanju rita. Zanimljivo je da je Ponjavica u to vreme bila značajan tok što potvrđuje i stari most na ovoj nekad maloj reci, koji je izgradila Marija Terezija.

Katolička crkva izgrađena je 1836. a 1847. godine katolički stanovnici osnivaju svoju parohiju. Sledeće godine počelo se sa građenjem pravoslavne crkve koje je završeno 1858. Pločički učitelj Živko Nikolić je krajem 1896. osnovao “Pevačku družinu” u mestu. Po prvom popisu od 1869. Pločica je imala 1.509. stanovnika. U 1953. zabeležen je najveći broj stanovnika 2.702. Po poslednjem popisu iz 2011. Pločica je imala 1.794. stanovnika, uglavnom Srba.

Kao i u većini drugih banatskih sela, mnoge kuće su u lošem stanju. U dvorištu pravoslavne crkve - dva spomenika poginulima u Drugom svetskog ratu. Katolička crkva je u selu stojala do 1960. kada je prvo srušen toranj, a zatim i crkva. U mesnom parku su stajale dve kapele. Jedna je bila posvećena u čast rođenju Blažene Đevice Marije, a u nju su vernici iz Skorenovca hodočastili jedanput godišnje.

Sreli smo dve devojčice, sestre, identično obučene, kažu nisu bliznakinje ali vole da se oblače isto. Pitamo ih za put do Mosta Marije Terezije, kažu da tamo nije bezbedno jer ima “velikih pasa”.

“Most Marije Terezije” ili “most Eugena Savojskog” (kako ga još meštani zovu) jedan je od najčudesnijih objekata u Srbiji. Zidan od opeke, danas most u sred polja, na suvom, koji se odavno više ne koristi. Nekada je ispod mosta proticao manji rukavac reke Ponjavice. Iako ne postoje tačni istorijski podaci o tome ko ga je sagradio, ni kad ga je sagradio, vezuje se za doba vladavine Austrougarske monarhije, pa se pretpostavlja da je sagrađen početkom 18. veka. Jedini je očuvani objekat ovakvog tipa u Banatu ali je prava šteta što je zarastao u korov i nema nikakvog obeležja...

Meštanin, izbeglica iz Hrvatske koji živi u Pločici od 1991. sedi ispred kuće preko puta koje je odvajanje puta koji vodi kao mostu. Kaže da su neki seljani pokušali i da koriste cigle iz mosta za gradnju svojih šupa i štala ali nije išlo jer je cement od gašenog kreča kojim je opeka na mostu povezivana - tako jak da ga ni posle tri veka nije bilo moguće uništiti.

Pogled na drvo u centru sela Omoljica prekriveno čituljama od korena do krošnje ne daje optimistička očekivanja za naredni popis. Sasvim je sigurno da nisu svi umrli od korone ali je činjenica da u celoj zemlji mnogo više ljudi umire od raznih drugih bolesti nego pre pandemije. Prema popisu iz 2011. u ovom mestu je živelo 6.309 stanovnika.

Robert Čoban