Biciklom kroz Vojvodinu: Radojevo, Nova Crnja i Toba

Osmi razred ove godine završilo je petoro dece, svo petoro su romski mališani. Od 92 učenika u školi 72 su mali Romi. Dakle, da nije Roma, škola ne bi ni postojala. Kuće u selu su uglavnom u jako lošem stanju ili ruševne ili potpuno napuštene, na ulicama se igraju veseli, musavi romski mališani i to je jedina lepa slika u ovom selu koje se do Drugog svetskog rata zvalo Klarija.

Radojevo ili ranije Klarija nastalo je od dva sela: Srpske Klarije i Hrvatske Klarije. Vremenom su se Hrvati asimilovali ili iselili pa u selu danas živi svega desetak hrvatskih porodica, ostalo su Srbi i Romi. Prema popisu iz 2011. u Radojevu koje je dobilo ime po partizanskom brocu Radoju Mihajlovu - živelo je 1.056 stanovnika od čega su 15% bili Romi. Sasvim je izvesno da će na narednom popisu romska populacija predstavljati većinsko stanovništo.

Atar Radojeva spojen je sa susednim rumunskim gradom Žomboljom, a najbliže mesto Keča udaljeno je jedva kilometar i po.

Fudbalski teren nekadašnjeg FK Teren iz Radojeva danas je mesto za ispašu krava. Tribine sa kojih su se do pre samo 10 godina pratile utakmice - zarasle su u korov, u nekadašnjim svlačionicama povremeno borave migranti na svom putu kao EU...

Stižemo do groblja u Radojevu za koje se vezuje priča o vampiru Milošu. Na ulazu se nalazi jedan ruševan objekat sa romantičnim stihom ispisanim na zidu: “Neka se laži zabrane da života ima još posle ljubavi!” Pogled u desno - vidi se selo Keča u Rumuniji sa tornjevima svoje tri crkve.

U julu 1732. major Faredi - Tamarski je po naređenju princa od Virtemberga poslat u Radojevo, tadašnju Peterdu da ispita smrt 11 meštana koji su umrli u januaru i februaru te godine. U njegovom izveštaju koji se danas nalazi u Bečkim arhivima navodi se da su, meštani tvrdili da su žrtve vampira po imenu Miloš.

U toku svog života Miloš je, saopštava major Faredi – Tamarski, važio za neku vrstu vrača. Činjenica da je držao pticu koju je naučio da govori i da je uhvatio i pripitomio vuka, koga je potom držao kao ljubimca - potvrđuju njegove magične moći. Faredi - Tamarski je pokušao da ubedi meštane da vampiri ne postoje, međutim, posle nekoliko rasprava zaključio je da nisu spremni da prihvate njegove argumente, pa je odlučio da ekshumira nekoliko pokojnika. Iskopavanje je počelo od Miloša, koji je bio sahranjen 15 meseci ranije. Kada su uklonili zemlju i podigli drvenu ploču koja je pokrivala mrtvaca, Milošev leš je izgledao potpuno netaknut, a oči su mu bile širom otvorene, uprkos činjenici da mu ih je njegova žena zatvorila nakon smrti. Tanak mlaz krvi mu se lagano slivao iz usta, a krvi je bilo i na drvenoj ploči ispod leša, kao i na zemlji ispod ploče.

Pošto su to meštani zahtevali, major Faredi - Tamarski je naredio da se leš probode kocem. Zatim, iz straha da će meštani opet iskopati vampira po njegovom odlasku, naredio je da se leš prelije ugašenim krečom, pre nego što se ponovo zatrpa grob.

Na saslušanju rođaka 11 žrtava, doktor je saznao da su uglavnom umrli u roku od šest do deset dana, jednostavno - kopneći. Noću su imali strašne košmare, a nekoliko njih imalo je plavkaste belege na vratu.

Faredi - Tamarski odlučio je da otkopa i grobove žrtava. Njih osmoro izgledali su kao obični leševi koji su se normalno raspadali, a dvoje su bili dobro očuvani iako su im ruke i noge bile ukočene i nisu se mogle pomerati dok je poslednja žrtva, žena, izgledala kao da spava…

U Radojevu se nalaze dve crkve. Pravoslavni hram Svetog Nikole podignut je 1841. Svojom monumentalnošću, konstruktivnim rešenjima i izuzetnim ikonostasom i tronovima, crkva predstavlja veoma značajno kulturno dobro, pod zaštitom je države kao spomenik kulture.

Unutrašnjost crkve nismo videli jer je bila zaključana ali u dostupnim izvorima može se naći dosta informacija o ikonostasu koji je slikao Nikola Aleksić i o drugim detaljima iz unutrašnjosti ove crkve čiji su toranj i prednja fasada obnovljeni dok su bočne strane u lošem stanju…

U tzv. “Hrvatskom sokaku”, delu Radojeva koji se nekad zvao Hrvatska Klarija - nalazi se rimokatolička crkva Sv. Urbana. Kažu komšije da ključ ima žena iz kuće preko puta na čijoj fasadi latinicom piše “Pozojević Stevo 1911”. Ušli smo u dvorište lepo održavane kuće, sa cvećem ispred, vikali: “Gazde!!!” ali domaćica nije bila tu pa smo nastavili dalje. Iz ove ulice je i porodica naše slavne glumice Anice Dobre koja se početkom šezdesetih preselila u Beograd.

Nastavljamo našu biciklističku turu i stižemo do Nove Crnje koja je sedište istoimene opštine ali ne i najveće mesto u njoj. Srpska Crnja je naime, dvostruko veća.

U samoj Novoj Crnji živi pretežno mađarsko stanovništvo, dok u okolnim mestima opštine živi mešovito srpsko, romsko i mađarsko stanovništvo.

Današnje naselje je relativno novog datuma. Nastalo je krajem 18. veka, u vreme ponovne kolonizacije Banata, kada je samo na severu regije niklo više desetina novih naselja, sa pretežno nemačkim stanovnicima ili mađarskim življem iz okoline grada Segedina. General Jožef Čekonić je prve doseljenike naselio na pustari Bozitovo, pa se ovo naselje u narednom periodu naizmenično nazivalo Bozitovo i Mađarska Crnja.

U godinama nakon poplava i velike nemaštine tokom 19. veka, gladne žitelje mesta pomagao je ovdašnji vlastelin, deleći kuvanu hranu i žito. Velike muke pričinjavao je meštanima i nedostatak zdrave pijaće vode, zbog čega je u više navrata harala kolera (1831, 1849 i 1866.). Najveća je svakako bila epidemija iz 1831. koja je u mestu odnela čak 392 života.

U 20. veku mesto je dobilo pozorište, novi mlin, pijacu, novu školsku zgradu (Osnovna škola “Petefi Šandor“), zgradu opštine i pošte. Do devedesetih godina prošlog veka okosnicu privrede čitavog regiona predstavljale su ovdašnja uljara i šećerana. Za potrebe šećerane u Novoj Crnji, čak je prokopan i takozvani Šećeranski kanal, u dužini od preko 10 kilometara, koji je i danas, zbog čiste, nezagađene vode, omiljeno stecište sportskih ribolovaca.

Međutim, poput većine vojvođanskih mesta, u poslednje vreme i Novu Crnju pogađa “bela kuga”. Iz decenije u deceniju u mestu se neprekidno smanjuje broj stanovnika. Dok je 1911. zabeleženo čak 4.130 žitelja, taj broj je prema poslednjem popisu iz 2011. pao na svega 1.491…

U Radojevo odnosno Klariju kako se tada selo zvalo, kolonizovani su Hrvati sa Banije koji su doneli kulturu gajenja vinove loze i svoju crkvu posvetili svecu zaštitiniku vinograda, vinogradara i bačvara. Klarija je imala na stotine hektara vinograda, ali je 1895. filoksera poharala barem 200 hektara i od tada se ovde vinova loza gaji uglavnom za lične potrebe.

Na teritoriji Opštine Nova Crnja nekada se nalazilo selo Molin. Danas je tu Molinska šuma, nešto u korov obraslih ruševina i spomenik podignut na rubu nekadašnjeg nemačkog katoličnog groblja. Na internetu se mogu naći neki tragovi koji govore da je ovo selo nekad postojalo - poput razglednice poslate iz Molina 1933. ili ulične table koja se čuva u Muzeju Žeravica u Novom Miloševu.

Selo je osnovano 1832. naseljavanjem Nemaca na imanje grofa Ferenca Ziči-Ferarisa. Prvi popis iz 1836. registrovao je 558 stanovnika, a već 1850. godine ovde je živelo 2.130 lica.

Kao i u slučaju ostalih nemačkih sela u Vojvodini - deo stanovništva se povukao sa vojskom a oni koji su dočekali partizane i Crvenu armiju završili su u logorima. Celo selo Molin je bilo jedan od takvih logora za nemačke civile od 1944. do 1948.

Posle zatvaranja logora većina preostalih Nemaca se iselila iz zemlje, a u Molin se doseljavaju kolonisti iz okolnih mesta. Poslednji stanovnici mesta bili su uglavnom Srbi, bosanski kolonisti koji su se mahom raselili u Kikindu. 1956. došlo je do katastrofalne poplave tokom koje je Molin bio potpuno izolovan od okoline. Kuće građene od naboja su se rušile i tokom te i naredne godine selo je raseljeno. Na mestu Molina zasađene su topole, a ta šuma je poznata kao Molinska šuma…

Poslednje selo koje smo obišli u ovoj biciklističkoj turi bila je Toba. U centru sela nalazi se crkva koja je u dosta lošem stanju kao i napuštena bezinska pumpa.

Toba je osnovana krajem 18. veka, kada i okolna sela Banatska Topola i Torda. Prvo naselje na području današnje Tobe podiže 1789. Feldmaršal Grof Robert Ziči-Feraris. On je svoj posed prodao negde u periodu između 1838. i 1845. pretendentu na francuski presto Anriju Petom 1820–1883. Ovaj pak postavlja za upravitelja svog poseda francuskog Barona Kirila Bilea koji sa svojim sinovima upravlja ovom regijom u periodu od oko 50 godina. Baronovi sinovi, Henrik i Judoks se ističu u pomoći i brizi o siromašnim i bolesnim o čemu govori i spomen ploča postavljena u čast njihove donacije 1893. u holu stare zgrade Bolnice u Kikindi.

Do sredine 19. veka naselje je bilo poznato pod nazivom Velika Toba, a stanovništvo se uglavnom bavilo gajenjem duvana. U selu je tada bio oko 100 domaćinstava. Nakon smrti Anrija Petog, njegove posede nasleđuje Vojovoda Roberto od Parme 1848-1907, a nakon njegove smrti, njegov sin Vojvoda Ilija od Parme. Početkom 20. veka zemljište prelazi u vlasništvo „Delmađarorsagi“ banke koja 1910. vrši parcelizaciju.

1949. sazidana je dvospratna zgrada Doma lokalne zadruge, a 1976. završena je nova škola. Prema poslednjem popisu Toba ima 518 stanovnika od kojih su 82% Mađari.

Deda i baba kolege Dragana su ovde živeli. Deda je bio učitelj violine i nekoliko drugih instrumenata i biciklom obilazio okolna sela podučavajući decu sviranju. Na poslednjoj takvoj vožnji zakačio ga je automobil, pao je u jarak i od posledica tog udesa kasnije preminuo. U kući u kojoj su nekada živeli danas opština smešta beskućnike. Otvorio nam je ljubazni Rom, nešto kasnije došla je i bela žena sa četvoro male dece, govorila je srpski bez naglaska ali je psa dozivala na mađarskom.

Robert Čoban