Biciklom kroz Vojvodinu: Nakovo, Kikinda i dvorac Mavrokordato

Stevan Jarić, penzionisani policajac iz Nakova, u svojoj kući u Ulici Zdravka Čelara napravio je dirljivi muzej jugonostalgije i detinjstva svoje četiri ćerke. Stevan je skupljao memorabilije vezane za Jugoslaviju, grbove Jugoslavije i pojedinačnih socijalističkih republika, Titove slike, novčanice... Onda je kako se koja republika odvajala skidao njihove grbove, ostavio je samo SR Srbiju i SR Crnu Goru. Danas mu je kaže žao. Veli da je sve te grbove našao na smetlištu Srednje milicijske škole u Zemunu. Stevan, od pre godinu dana udovac, živi sa jednom ćerkom, ostale tri ga sa unucima često posećuju. U njegovom “muzeju” omaž detinjstvu Stevanovih ćerki predstavljuju plišani medvedi koje su one kako bi porasle odbacivale a njemu je bilo žao da ih se reši... Popili smo po rakiju i na kraju sjajan miks soka od cvekle i maline. Dirljiva priča jedne divne porodice kakve je danas moguće sresti samo u malim mestima poput Nakova.

Nastavljamo dalje i izbijamo na biciklističku stazu koja od Kikinde preko Nakova vodi do same granice sa Rumunijom a koja je realizovana iz IPA projekta “Unapređenje povezanosti Banata”. Skrećemo desno kako bi stigli do graničnog prelaza. Usput prolazimo pored Osnovne škole Petar Kočić koja se nalazi u raskošnoj predratnoj vili.

Selo Nakovo nastalo je krajem 18. veka i jedno je od retkih čisto nemačkih sela koja nakon Drugog svetskog rata nisu promenila ime.

1782. ova oblast dolazi u posed braće Kristifora i Kirila Nako, trgovaca grčko-cincarskog porekla iz današnje Makedonije. Kako bi obezbedili radnu snagu na svom posedu podižu 50 kuća 1784. i naseljavaju ih stanovništvom mađarskog porekla. Već 1790. novi talas kolonista stiže u selo. Ovog puta, radi se o 176 nemačkih porodica sa ukupno 706 članova. Ukupna populacija Nakova 1793. bila je 1.054 stanovnika, većinom Nemaca sa neznatnim brojem Francuza.

Nakon Prvog svetskog rata 1918. selo ulazi u sastav novobrazovane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Drugi svetski rat (1941-1944) Nakovo provodi pod okupacijom Nemačke i lokalnom nemačkom upravom.

Na internetu sam pronašao fotografiju nemačke crkve u Nakovu koja je srušena odmah posle rata a bila je po visini odmah iza “katedrale” u Novom Sadu i crkve u Bačkoj Topoli.

Na ulazu u Kikindu iz pravca Nakova kao da prolazimo vremeplov slavne prošlosti ovog grada od koje su danas ostale samo krhotine. Sa desne strane je Rusko groblje na kojem su sahranjeni Beli Rusi koji su između dva rata u većem broju živeli u Kikindi. Teretni depo Železničke stanice deluje kao kulisa za snimanje horor filmova sa hiljadama kvadrata napuštenog prostora. Spektakularna zgrada Carine u kojoj se pored Uprave carina smestilo i nekoliko privatnih firmi kao i desetak stanara - zapuštena je preko svake mere.

Velikokikindski parni mlin je osnovan 1862. a današnja zgrada “Damfila” je sagrađena 1869. Pokretna moć mu je bila 1.200 konjskih snaga, dok je imao veliki eksportni mlin, kapaciteta 12 vagona pšenice dnevno, krupački mlin, kapaciteta 1/2 vagona, sušnicu kukuruza, kapaciteta do 15 vagona i mlin od 15 vagona dnevno koji melje na ujam. Velikokikindski parni mlin je tada proizvodio osam vrsta brašna, griz, krmno brašno, mekinje, kukuruzno brašno i prekrupu.

Kikindski mlin je vremenom menjao svoj naziv da bi od 1920. radio kao “Banatski mlin”. Nakon drugog svetskog rata mlin nosi ime “Uglješa Terzin” i konačno 1992. godine dobija današnji naziv “Kikindski mlin”. U privatizaciji pripao je kompaniji “Agrokor” hrvatskog tajkuna Ante Todorića.

Nakon ručka u etno-restoranu u društvu Jasmine Milankov iz Turističke organizacije Kikinde i Lidije Milašinović, direktorke Narodnog muzeja u ovom gradu - odlazimo na poslednju stanicu naše današnje ture - Dvorac Mavrokordato ili ono što je od njega ostalo.

Kada skrenete sa puta Kikinda - Banatska Topola na makadamsku stazu od čijih “kockica” su danas ostali samo tragovi, stižete do poljane na kojoj se nalazi desetak košnica i tu se tek sakriven korovom i žbunjem nazire ono što je nekada bio Dvorac Mavrokordato.

Letnjikovac Mavrokordato sagradio je ruski Knez Georgije Dimitrijevič Mavrokordato, a danas je ovo imanje poznato u Kikindi kao „Jovanovićev salaš “.

Knez Georgije Dimitrijevič Mavrokordato rođen je u Odesi 1881. godine, u imućnoj i u svetu veoma raširenoj i poznatoj porodici Mavrokordato. Za njega sam čuo kada smo pre dve godine u Odesi iznajmili stan, ispostavilo se baš u zgradi koja je 1907. građena za njega i koja je u Ginisovu knjigu rekorda ušla kao “zgrada sa najdužim balkonom na svetu”.

Kako navodi Ana Živić, inženjerka hortikulture iz Kikinde,

porodica Mavrokordato imala je veliku političku ulogu u Grčkoj, Turskoj, Moldavskoj i Vlaškoj kneževini kao i velike zasluge za Carevinu Rusiju. Georgije je po završetku studija na Petrovgradskom univerzitetu bio postavljen za sekretara carskog generalnog konzulata u Budimpešti. Za vreme svog boravka u Budimpešti oženio se sa Katarinom Jovanović, kćerkom senatora Stevana Jovanovića iz Hajdučice. Njena majka Olga Jovanović, bila je kćerka Lazara Dunđerskog i vlasnica danas poznatog dvorca u Hajdučici. Olgina rođena sestra bila je Lenka Dunđerski kojoj je Laza Kostić napisao pesmu…

Georgije Dimitrijevič Mavrokordato dvadesetih godina dvadesetog veka podigao je na svom imanju „Duboko“ letnjikovac koji se svojom lepotom merio sa najlepšim dvorcima iz tog doba. Imanje se nalazilo na teritoriji Velike Kikinde. Danas postoji još uvek, sa desne strane puta prema Banatskoj Topoli. Dvorac je bio podignut u neoklasicističkom stilu i po izgledu je podsećao najviše na dvorac Dunđerskih u Čelarevu. Imao je elemente baroka i predstavljao fantastični sklop stilova. Na vrhu centralnog dela nalazila se kupola, arhitektonski element baroka, koji se može videti i na dvorcu Mavrokordato u Odesi.

Knez je preminuo 1939. godine u Beogradu. Nije imao naslednike. Ruska emigracija tada je izgubila velikog dobrotvora i osvedočenog prijatelja, koji je sve svoje snage žrtvovao dobrotvornoj delatnosti. Na kneževoj sahrani prisustvovali su brojni izaslanici kralja i ministri. Kneginja Katarina umrla je u Beogradu 1968. Nakon kneževe smrti, u toku i za vreme drugog svetskog rata, imanje, vrt i letnjikovac su oduzeti i agrarnom reformom nakon Drugog svetskog rata pripali poljoprivrednom preduzeću „Galad“. Do 1970. u letnjikovcu je bila upravna zgrada, pa je on delimično i održavan. Vrt oko letnjikovca je počeo da gubi na svojoj lepoti. Nakon što je upravna zgrada iseljena, dvorac su počeli da ruše građani i koriste njegovu građu za svoje potrebe. Devedesetih godina dvadesetog veka bio je prisutan centralni deo dvorca. 1989. u letnjikovcu je snimljen film u kome igra Žarko Laušević pod nazivom „ Atoski vrtovi“. Krajem dvadesetog veka, dvorac je potpuno srušen. Danas postoje samo četiri stuba, zabat i deo temelja, koji su potpuno zarasli u korov.

Nekadašnji park izuzetne lepote postao je gusta i neprohodna šuma ali je pre nekoliko godina - posečen iako je prestavljao vrlo bitnu zelenu površinu za opštinu Kikinda, kao jednu od najmanje pošumljenih oblasti u regionu…

Vraćajući se iz Dvorca Mavrokordato došli smo do ženskog Manastira Sv. Trojice u Kikindi.

Manastir je podignut 1887. za vreme vladavine cara Franje Josifa kao zadužbina Melanije Nikolić, rođene Gačić (prema nekim izvorima Gajčić ili Gaičić) koja je sa rodbinom i sahranjena u crkvi. Melanija Nikolić rođ. Gačić (1829 - 1912), poznata po nadimku Lepa Mela, jedna je od najpoznatijih, najznačajnijih i najzanimljivijih Kikinđanki druge polovine 19. i početka 20. veka. Ktitorka je Manastira Svete Trojice u Kikindi, u kojem je pored 300 jutara zemlje zaveštala i salaš i kuću. Njeno zaveštanje je posle Drugog svetskog rata, kao i većina sličnih objekata, nacionalizovano.

Dug i kontroverzan život Melanije Nikolić - Gačić (savremenici vele da je bila prilično slobodnog ponašanja za ondašnje norme) opisala je i dokumentovala Aleksandra Beloš u Biografiji Melanije Nikolić - Gačić, u izdanju Narodnog muzeja Kikinda.

Pored monahinja u manastiru je od nedavno i umirovljeni Mileševski vladika Filaret, prijatelj sa studija aktuelnog Banatskog vladike Nikanora koji mu je dopusto da penzionerske dane provodi ovde.

Robert Čoban