Život u novosadskim romskim naseljima: Grad po meri (ponekog) stanovnika
Nedavno predstavljeno istraživanje i publikacija „Romi u Evropskoj prestonici kulture – naša budućnost u Novom Sadu”, nastali uz pomoć Vlade Švajcarske i Romske inicijative 21 u okviru projekta „Zajedno za aktivno građansko društvo – ACT”, poentirali su segregiranost naselja Veliki rit, Adice, Šumica i Bangladeš, a nesrazmernu modernizaciju ocenili kao narušavanje imidža vojvođanske prestonice, koja tako šalje sliku nebrige za sugrađane koji žive u supstandardnim uslovima.
Ovakvo stanje, navodi se, „doprinosi održavanju diskriminacije i ima dugoročne, štetne posledice po buyet grada Novog Sada, u vidu dodatnih izdvajanja za zdravstvenu zaštitu i sistem socijalne zaštite”. To ipak ne znači da se previđa odgovornost romske zajednice, koja „nema dovoljno svesti o javnom dobru kao vrednom”, pa ni pasivizam odnosno „naučena bespomoćnost”, od onih sa najnižim socioekonomskim statusom, do onih koji se bave aktivizmom, ali se ne angažuju adekvatno i dovoljno da bi postigli značajnije promene. Jedna grupa problema potiče iz neinformisanosti romskog stanovništva o vidovima pomoći koja im je dostupna, što znači da se neki nikada i ne obrate državi ili nevladinom sektoru, uz čiju podršku mogu ostvariti neka prava, pa tako samo pojedinci primaju socijalnu pomoć. Zanimljiv je podatak iz pomenutog istraživanja da jedino Romi na Adicama znaju da bi za podršku trebalo da se obraćaju svojoj mesnoj zajednici i gradskim upravama, dok je žiteljima Bangladeša primarna adresa Centar za socijalni rad.
Prema rečima autorke Vinke Žunić, dosadašnji društveni događaji uče nas da krizu najviše osete najsiromašniji koji nemaju razvijene sisteme zaštite ili samozaštite u slučaju nepredviđenih okolnosti, pa je tako glavni doživljaj Novosađana Roma i Romkinja u vreme pandemije bio da su potpuno zaboravljeni i prepušteni sami sebi u borbi za opstanak. Oni koji su radili na crno pre nego što je korona počela da hara, a najčešće na građevini ili pijaci, preko noći su ostali bez ikakvih primanja i prava iz radnog odnosa, navodi se u publikaciji. Kao najveći izazov ističu onemogućeno kretanje u vreme policijskog časa, pa samim tim i sakupljanje sekundarnih sirovina, što je najvećem broju porodica iz neformalnih romskih naselja, primarni, a često i jedini izvor prihoda. Kretanje je bilo neizbežno i kada bi svakodnevno donosili vodu sa obližnje benzinske pumpe, u plastičnim balonima, kažu žitelji Šumice. Prema izveštaju iz ovog naselja, organi reda nisu blagonaklono gledali na to, pa pojedini Romi svedoče o kaznama i danima provedenim u zatvoru, dok je više stanovnika Velikog rita potvrdilo da im je kontrolisano i ograničavano kretanje i mimo policijskog časa. Sledeći izazov sa kojim su se suočavali stanovnici romskih naselja bile su dezinformacije koje su kružile i teškoće u odlučivanju kome da veruju, tako da mnogi od njih nisu smeli danima da napuštaju svoje domove, a preporuke o nošenju maski i rukavica im je bilo veoma teško da poštuju jer im ova sredstva na početku proglašene epidemije nisu bila ni dostupna, ni novčano pristupačna, ističu ispitanici.
Kako navode, u teškim trenucima od velike pomoći bile su im donacije u vidu paketa hrane koje su im obezbeđivale nevladine i verske organizacije, mada opet samo onima koji su sa njima bili u kontaktu. Stanovnici naselja Veliki rit kažu da im je i Centar za socijalni rad dostavljao prehrambene pakete, ali je njihov sadržaj bio dovoljan za dva dana. Pojedine porodice koristile su usluge Narodne kuhinje, koja im je donosila obroke na kućnu adresu. U naselju Šumica, JKP „Vodovod i kanalizacija” postavilo je cisternu sa vodom, tek nakon upućene molbe predstavnika Udruženja romskih studenata, dodaju.
Od infrastrukturnih problema unutar romskih naselja, učesnici istraživanja najčešće navode loše snabdevanje električnom energijom, zatim nerešeno pitanje kanalizacije, neodnošenje smeća, te nedostatak rasvete i asfaltiranih puteva. Kako kažu ispitanici koji žive na Adicama, kanalizaciona mreža postoji u tom delu grada i na nju su priključene sve komšije, do početka romskog naselja, koje je u tome izopšteno. Veoma česta potreba ovdašnjih stanovnika jeste novčana podrška kako bi adaptirali životni prostor - izgradili kupatila, sanirali krov, promenili stolariju ili kupili belu tehniku. Žiteljima u Šumici ogroman problem stvara i činjenica da iz naselja niko ne odnosi smeće, te oni praktično žive na deponiji. Kako sami navode, tu ga je bilo i kada su se doselili, a sami nemaju način da toliku količinu iznesu iz kraja.
Sledeći izazov sa kojim se susreću jeste diskriminacija. Po rečima ispitanika koji žive u Šumici, komšije iz okolnih zgrada ne ustručavaju se da Romima i Romkinjama iz ovog naselja stave do znanja da nisu dobrodošli, te ih prijavljuju organima reda i mira zbog buke, loše higijene, iznošenja krupnog otpada u kontejnere, pa čak i toga što njihova deca koriste obližnji park za igru. Represiju, kažu, doživljavaju i od predstavnika institucija, pre svega policije, koja im usmeno zabranjuje da se okupljaju na igralištu.
Slađana Milačić