Zaboravljene kapije Petrovaradina

Sremska obala Dunava je takođe imala svoje kapije. Danas je najpoznatija monumentalna Beogradska kapija, jedan od simbola Novog Sada, te retko koji Novosađanin zna da su, osim nje postojala još dva ulaza u Podgrađe -Novosadska i Crvena kapija.

Beogradska kapija sagrađena je 1753. godine između bastiona Svetog Ernesta i bastiona Svetog Ignacija i posedovala je mehanizam visećeg mosta, sistem za barikade i stražare. U njenom produžetku od 1769. godine postojao je Centralni kazneni zavod Vojnog suda slavonske generalne komande, gde su zatvarani oficiri, vojnici i civili.

- Kapija je građena u klasicističkom stilu i sastoji se od, po obliku i proporcijama, dve različite fasade visoke deset metara: spoljna je duga 20, unutrašnja 40 metara – opisuje ovu građevinu direktor Istorijskog arhiva grada Petar Đurđev. - Ulazni deo fasade ima šest stubova s dva prozora, kapija je duboka 20 metara i u njoj se nalaze četiri uzidane stražare s dve bočne prostorije, dok drugi deo fasade ima osam stubova sa tri ovalna i dva pravougaona prolaza.

Đurđev objašnjava da je Beogradska kapija izgrađena u sklopu proširenja i utvrđivanja fortifikacijskog sistema Donje tvrđave.

- Autentičan sklop tog dela bastionog fronta, osim današnje kapije, obuhvatao je i prednju otvorenu kapiju, kao i most preko šanca sa mobilnim delom ispred – kaže Đurđev. - U godinama pred Drugi svetski rat prilikom rekonstrukcije puta, ti delovi sklopa su uklonjeni i urađen je još jedan kolski prolaz. Rekonstrukcijom unutar prostora kapije, pored glavnog prolaza, napravljen je još jedan kolski i dva bočna pešačka prolaza. Konstruktivni sklop središnjeg dela kapije sastoji se od masivnih stubova i pilastara povezanih lučnim nosačima, koji oblikuju traveje zasvođene krstastim svodovima. Kapija je kapitalno obnovljena u periodu od 2011. do 2015. godine.

Druga kapija nazvana Novosadska ili Dunavska, izgrađena je polovinom 18. veka na ulazu u Podgrađe Petrovaradinske tvrđave. Bila je široka oko 145 metara, dok je dužina tunela iznosila 20 metara, fasada je bila ukrašena žljebovima i činili su je 12 povezanih lučnih otvora, te je nosila titulu najveće barokne kapije u ovom delu Evrope. Nažalost, srušena je u period od 1923. do 1925. godine zbog izgradnje Mosta kraljevića Tomislava.

Prema Vodenom gradu (Vaserštat), u severnom delu Podgrađa, i dalje odolevajući zubu vremena takozvana Crvena kapija, koja je skrivena od pogleda prolaznika. Ona je najkasije sagrađena, odnosno krajem 18. i početkom 19. veka, u barokno-klasicističkom stilu, ofarbana je u tamno crvenu boju i nije mnogo ukrašavana. Zanimljivo je da je ona za metar ili dva manja od Beogradske, ali da ima najviše prostorija i da je delimično sačuvan reljef na kom je prikazan carski grb Habzburga.

Na istočnoj fasadi Beogradske kapije nalazi se bronzani reljef koji prikazuje ulazak srpske vojske koju je predvodio major Vojislav Bugarski u Novi Sad 9. novembra 1918. godine, a reč je o replici ploče sa bareljefom, koja se nalazila na tom mestu od 1938. do 1941. godine.U središnjem delu prikazana su dva oficira na propetim konjima, u levom delu prikazana je porodica s klasjem žita i korpama voća kako dočekuje vojsku, kao i grb. Na ploči je urezan i tekst: „Devetog novembra 1918. godine, za vreme vladavine kralja Petra Prvog Velikog Oslobodioca, a pod vrhovnom komandom prestolonaslednika regenta Aleksandra, kroz ovu kapiju prođoše prvi odredi pobedonosne srpske vojske, donoseći slobodu Vojvodini”.

        S. Kovač