Selektor Palićkog festivala: Autorski pečat kao zajednički imenitelj

Festival se ove godine održava na više lokacija među kojima je ponovo i jedinstvena Letnja pozornica na Paliću, a tokom predfestivalskog programa i centralnog dela manifestacije publici će biti predstavljeno više od 130 filmova iz svih krajeva Evrope, u 15 različitih selekcija i programskih celina.

Glavnu takmičarsku selekciju ovogodišnjeg festivala činiće, po izboru Nenada Dukića, 12 ostvarenja: „Dnevnik iz Gvantanama” britanskog reditelja Kevina Mekdonalda, “Plavi cvijet” hrvatskog reditelja Zrinka Ogreste, te tri ostvarenja koja su trenutno u konkurenciji za Zlatnu palmu u Kanu - “Frens” Bruna Dumona, “Gripa Petrovljevih” Kirila Serbrenikova i “Najgora osoba na svetu” norveškog reditelja Joakima Trira. Na programu su i “Čisto ljudski” makedonskog reditelja Igora Ivanova, “Prirodna svetlost” Deneša Nađa, “Čuvar brata svojega” turskog reditelja Ferita Karahana i “Kopilot” nemačke rediteljke Ane Zohre Berahed iz selekcije “Panorama” ovogodišnjeg Berlinala, “Ja nikada ne plačem” Pjotra Domalevskog iz Poljske, “Vojvoda” britanskog reditelja Royera Mičela i “Nečista krv – greh predaka” Milutina Petrovića, koji će na Paliću imati svetsku premijeru,.

Prošla godina je bila teška za film zbog dobro poznatih okolnosti. Koliko Vam je bilo izazovno da pravite ovogodišnju selekciju uzevši u obzir da su mnoge produkcije imale problema sa snimanjem i distribucijom, te da uglavnom nije bilo moguće gledanje filmova na festivalima i u bioskopima?

– Zbog pandemije, mnogi filmovi nisu završeni, neke koji jesu producenti i reditelji nisu želeli da puste u život, jer u mnogim zemljama bioskopi još uvek ne rade, distribucija je otežana, najzad, vodeći festivali, na kojima velika većina kvalitetnih filmova ima svoju polazišnu prezentaciju, ili nisu održani ili su išli onlajn.  Ipak, uspeo sam na različite načine da dođem do relevantnih naslova i autora koji su u ovim teškim uslovima uspeli da snime i dovrše filmove. Mali podvig je to da smo uspeli da programiramo tri filma značajnih, poznatih autora - Bruno Dumon, Kiril Srebrenikov, Joakim Trijer -koji su deo i glavnog programa Kanskog festivala, koji će biti završen samo dan pre početka Palića. 

Koji su to teme i trendovi u prošlogodišnjem i ovogodišnjem evropskom filmu koje selekcija Glavnog programa Palića naročito izbacuje u prvi plan?

– U evropskom filmu odavno nema nečega što možemo nazvati “trendom”. U pitanju su pretežno pojedinačni autorski projekti, koji tek sporadično mogu prerasti u prepoznatljiv opus ili izgrađenu poetiku određenog autora. Nema ni neke preovlađujuće teme kojom se autori bave. Jedino je konstanta to da se većina evropskih reditelja i scenarista bave savremenim temama i da su u eksplikaciji tih tema angažovani, i društveno i politički. Teme filmova ovogodišnjeg programa krajnje su različite. Od političkih trilera, filmova koji tematizuju istorijske događaje kroz prizmu psihologije pojedinca, do  savremenih tema različitih poetika. Ako postoji nešto što je odlika ove slekcije, onda je to to što daje vrlo dobar uvid u produkciju iz skoro svih delova Evrope, od vodećih zapadnih kinematografija – Francuske, Britanske, Nemačke, Norveške, preko onih na istoku Evrope – Rusije, Mađarske, do relevantnih filmova Balkana i eks-JU regiona, odnosno Turske, Hrvatske, Severne Makedonije, Srbije. Pri tom, podrazumeva se, zajednički imenitelj tih filmova je njihov visok sinematički kvalitet.

Premda je možda nezahvalno izdvajati pojedinačne filmove – koji film vam je posebno drag i važan u ovogodišnjoj selekciji i zašto?

– Nastojim da svake godine u Glavni program, koji po prirodi stvari podrazumeva filmove klasične naracije, uvrstim bar jedno ostvarenje koje je zanimljivo i značajno s osbzirom na kvalitete njegove forme, odnosno koji je inovativan u upotrebi filmskog jezika. Takav je prošle godine bio ruski film “DAU Nataša”, koji je i pored svoje složene strukture izazvao brojne pozitivne reakcije. Ove godine, film takve vrste je mađarski “Prirodno svetlo” reditelja Denesa Nađija. U središtu je lik mađarskog vojnika, koji je deo trupa koje su tokom Drugog svetskog rata kolaborirale sa Nemcima. No, mimo tog osetljivog tematskog okvira, film je krajnje osoben na formalnom planu. Izražajno lice glavnog junaka je kroz čitav film u krupnom planu a svi užasi i strahote rata su u drugom ili trećem planu ili su deo zvučne slike filma. Time je reditelj postigao posebnu dramaturšku napetost i uspeo na jednostavan a efektan način da oslika psihologiju i tragiku malog čoveka u velikom ratu. To je sličan postupak onom koji je takođe mađarski reditelj Laslo Nemeš 2015. godine uspešno koristio u filmu “Šaulov sin”, gde je sav horor Holokausta prisutan samo na pozadini glavnog lika. Inače, za film “Prirodno svetlo” reditelj Denes Nađi je na ovogodišnjem online Berlinalu dobio Srebrnog medveda za režiju.

Svake godine se u Glavnoj selekciji nađe i barem jedan domaći film, ove godine to je „Nečista krv“ Milutina Petrovića. Tu je i „Plavi cvijet“ Zrinka Ogreste, kao regionalni film. Kako vidite domet i osobenosti srpskog filma, a isto tako i regionalnog, u kontekstu ovakve evropske, prestižne takmičarske selekcije?

– Film “Nečista krv” Milutina Patrovića, koji sam video još kao nedovršen film, stići će na palićku premijeru bukvalno tri dana po završetku finalne verzije. Što se tiče filmova iz eks-JU prostora, mislim da je dobro, čak neophodno da imamo kvalitetan uvid u to šta se snima u našem zajedničkom kulturnom prostoru. Filmovi Zrinka Orgreste  i Igora Ivanova upravo daju tu dobru i kvalitetnu informaciju. Srpska kinematografija je u godini između dva palićka festivala imalo nekoliko zapaženih filmova a neki od njih bili su uvršteni u programe festivala A kategorije. Film “Oaza” Ivana Ikića s uspehom je prikazan u prigramu Dani autora prošlogodišnjeg venecijanskog festivala, film “Kelti” rediteljke Milice Tomović bio je u program Panorama ovogodišnjeg Berlinala a ovih dana došla je lepa vest da je novi film Stefana Arsenijevića “Banović Strahinja” ušao u glavni program ovogodišnjeg festivala u Karlovim Varima. Dosta dobro stoje i kinematografije regiona. Hrvatski film “Murina” rediteljke Antonete Kusijanović prikazan je u ovogodišnjem kanskom programu 15 dana autora a “Plavi cvijet” Zrinka Ogreste, koji sam uvrstio u palićki glavni program, prikazan je pre dva meseca na festivalu u Moskvi.

Ove godine će festival biti u mogućnosti da bude domaćin značajno većem broju gostiju iz sveta filma nego prošle godine. Koliko Vama znače ovakvi susreti, razmena mišljenja i iskustava uživo sa filmskim autorima evropskog i svetskog renomea?

– Kao što znamo, festival nije samo program filmova. Filmski festival je jedna složena struktura koja podrazumeva komunikaciju na relaciji sineasti-filmsko delo-publika-kritika-publicitet-filmska javnost. U tom smislu, festivali imaju važnu kulturološku misiju, ne samo onu koja se odnosi na obogaćivanje filmske kulture jedne sredine, već i onu sociološku, kao poligon za razmenu mišljenja. Prošle godine imali smo sreću da smo uopšte mogli da održimo festival, doduše ne na Letnjoj pozornici i ne na regularan način, ali bili smo zadovoljni time što smo održali kontinuitet festivala u složenim okolnostima. Iz razumljivih razloga, nismo tada imali ni jednog gosta iz inostranstva i to je uticalo na čitavu atmosferu festivala. Ove godine gostiju će biti, ne u onom broju na koji smo navikli jer jedan broj ljudi i dalje zazire od putovanja, ali dovoljno da bar delimično povrati onaj osećaj da se nalazimo na međunarodnom festivalu. I tome se radujem.

N. Marković