Bogoslovski seminar u Karlovcima bio najmoderniji đački dom na Balkanu

Tom velikanu, od samog dolaska na čelo srpske crkve bila je želja da sagradi Seminar ili bogoslovski internat, kako bi bogoslovi, budući sveštenici, imali zdovoljavajuće uslove za boravak u Karlovcima tokom školovanja, gde neće biti opasnosti za oboljevanje, što nije bio redak slučaj u to doba pošto su kuće po kojima su stanovali mahom bile vlažne i memljive.

Ideja o gradnji takve ustanove nije potekla od Brankovića, o tome se govorilo još na Temišvarskom saboru 1790. godine, čak je i Sava Tekelija 1842. odredio da se trećina kamate od njegove zaklade kada dosegne cifru od 1,1 milion forinti upotrebi, u prvom redu, za podizanje „zdanija za seminar“, ali je tek Brankoviću zapalo da je i realizuje i on je to učinio o svom trošku. Želeći najbolje za đake, a nemajući na šta da se ugleda na prostorima gde je živeo srpski narod, on je poslao tadašnjeg rektora Bogoslovije Jovana Vučkovića u Evropu da obiđe takve ustanove kako bi se iznašlo najbolje rešenje.

Prota Vučković 1894. odlazi u misiju koja mu je dodeljena. Tokom nekoliko meseci posetio je, između ostalog, katoličke i protestantske internate u Zagrebu, Beču, Pragu, Insbruku, Berlinu,Tibingenu, proučivši 15  internata, od toga 11 za bogoslove, i vratio se sa zaključkom da „internat mora biti dobar, u potpunosti u svemu uređen i da se može pristupiti njegovom podizanju samo ako smo kadri takav podići i njegovo izdržavanje osigurati“.

Druga važna odluka koju je patrijarh morao doneti bila je izbor arhitekte. Iako je imao već iskustvo sa Vladimirom Nikolićem koji je projektovao pre toga Patrijaršijski dvor, ali zbog zdravstvenih i problema koje je arhitekta imao zbog napada na njega pošto je na gradnji novosadske Gimnazije došlo do nemilog događaja, neko vreme je bilo upitno da li će isti neimar raditi i internat. Posao je ipak poverio Nikoliću i na Đurđevdan 1900. godine, kada je patrijarh Branković navršio 70 godina i deceniju patrijaraške službe, osvećen je kamen temeljac budućeg Seminara.

Zgrada je bila pod krovom već u novembru, a do decembra naredne 1901. završena, ali je njeno ukrašavanje i unutrašnje uređenje potrajalo do 1903, tako da su prvi pitomci u nju ušli 19. septembra, odnosno 2. oktobra 1904.

Ondašnje zvanično mitropolijsko glasilo „Srpsi Sion“ objavljuje 1906. vest o početku školske godine i da „Pravoslavni srpski bogoslovski seminar u Karlovcima otvara vrata 1/14. septembra i da prima 25 pitomaca koji upisuju prvi razred.“ Uz popis dokumenata koje treba da prilože navodi se i detaljan spisak stvari koje moraju da ponesu, u protivnom, neće biti primeljeni. Na tom spisku, između ostalog, stoji: šest košulja isto toliko donjeg veša, 12 pari manžetni i čarapa, šest peškira, pribor za pranje zuba ,četke za odela i obuću, kišobran, papuče... Bili su u obavezi sami da plate knjige i pribor, a hrana, odelo, za pretpostaviti je da se mislilo na uniformu koju su jednom periodu bogoslovi nosili, i pranje veša, bilo im je besplatno.Obaveza im je bila, i to su morali da potpišu, da dve godine nakon završetka bogoslovskih nauka, moraju stupiti u svešteničku službu.

-Internat je funkcionisao po principu učeničkog doma visokih standarda u kom se nalazila trpezarija, kuhinja, stan za upravnika, rektorski stan, sala za hor i vežbanje, učionice, prostor za higijenu i spavaonice... Sve je bilo tako isprojektovano da su se Karlovci mogli podičiti najuređenijim internatom na Balkanu, a možda i šire. Mogao je u tom momentu da primi najviše stotinu pitomaca, s tim što se za razliku od toga kako mi danas funkcionišemo u Bogosloviji, u zgradi Seminara odvijala i nastava za učenike starijih razreda - četvrtog i petog. Prva tri niža išla su u zgradu Karlovačke gimnazije na nastavu – objašnjava sadašnji rektor Jovan Milanović.

Planovi za povratak stare slave

Zahvaljujući podršci Pokrajinske vlade svaki dan se očekuje da otpočne sanacija krova zgrade i oštećenja koje je prokišnjavanje izazvalo. Namera sadašnje upave Bogoslovije jeste da kao što je internat u svoje vreme bio najmoderniji đački dom, to bude i u buduće.

– Nadamo se da ćemo posle prve etape koja se odnosi na popravku krovnog pokrivača, uspeti da uredimo i unutrašnjost, što podrazumeva obnovu sanitarnih čvorova, pregrađivanje soba da bi bile funkcionalnije i zamenu prozora i vrata. Voleo bih kada bismo smogli snage da posle više od 100 godina odužimo dug ne samo precima nego i potomcima.

Kako je izgledao život i rad u Bogosloviji i Seminaru od 1934. do 1941.godine zabeležio je tadašnji poslužitelj Novak Turanjanin, donoseći dragocene podatke i o početku rata. Između ostalog, zapisao je i kako su uništene biste dobrotvora- patrijarha Brankovića i Save Tekelije, rad vajara Đorđa Jovanovića, koje su stajale ispred zgrade.

„U zgradu Bogoslovije često su dolazili sa puškama i pregledali svaki prostor. To su bili karlovački hrvatski građani u civilstvu sa hrvatskom trakom oko ruke. Nemački građani su nosili oko ruke kukasti krst, da se vidi da pripadaju ’višoj klasi’. Omladina hrvatska zadojena mržnjom prema svemu što je srpsko orgijala je sa vređanjima, i na moje oči zbacili su biste, poprsja Georgija Brankovića i Save Tekelije ispred zgrade bogoslovije i Branka Radičevića ispred gimnazije, vukli po trotoaru, pljuvali, psovali, a niko da im kaže da to nije lepo ni kulturno“, zapisao je Turanjanin.

Seminar je pružao smešataj đacima Karlovačke bogoslovije do Prvog svetskog rata, a od 1920. do 1941. koristili su ga učenici Bogoslovije Svetog Save iz Beograda. Zgrada je nacionalizovana posle rata i u njoj su bile opštinske službe i Savezni cenatar za mehanizaciju. Vraćena je u stanju koje je bilo daleko od dobrog, ali je nedugo zatim osposobljena i ponovo počela da služi za ono zbog čega je i nastala.

Zorica Milosavljević