Bogata izdavačka delatnost Arhiva Vojvodine

Priređivači monografije su episkop novosadski i bački dr Irinej (Bulović) i književnik Selimir Radulović, a pored odabranih zapisa prvog srpskog arhijereja i prvog srpskog izvornog prozaiste i pesnika, kao što su Žitije Svetog Simeona, Karejski tipik ili Pismo studeničkom igumanu Spiridonu, „Spomenica” obuhvata i posvete Svetom Savi njegovog učenika Domentijana, ali i Teodosija, pisca i pesnika sledeće srpske svetogorske književne generacije. Tu su i obimna slova o životu i postignućima nastavnika i učitelja i s Bogom prosvetitelja svojega otačastva iz pera Svetog i ravnoapostolnog Nikolaja ohridskog i žičkog, kao i prepodobnog Justina Ćelijskog, a posebno poglavlje monografije „Savinim stopama” donosi zapise Mihajla Pupina, Miloša Crnjanskog, Jovana Dučića, Stanoja Stanojevića, Vladimira Ćorovića, Milana Kašanina i Dimitrija Bogdanovića. Važan deo knjige su i pevanja o Svetom Savi poeta različitih generacija, od Đure Jakšića, Vojislava Ilića, Jovana Jovanovića Zmaja i Alekse Šantića, pa Desanke Maksimović, Vaska Pope, Slobodana Rakitića, do Matije Bećkovića, Rajka Petrova Noga, Đorđa Sladoje i Ivana Negrišorca.

Među u „Spomenici” zastupljenim pesnicima je i Blagoje Baković, prošlogodišnji laureat Zmajeve nagrade Matice srpske, čija su izabrana dela u sedam knjiga još jedan skorašnji izdavački poduhvat Arhiva Vojvodine, takođe realizovan u saradnji sa „Pravoslavnom rečju” . Ovaj izbor - „važan datum srpske poezije”, kako u svom predgovoru veli Želidrag Nikčević - obuhvata zbirke „Čuvarkuća”, „Salivanje strave”, „Sve dok tebe nisam sreo”, „Kad si putnika stvorio”, „Upornost trave”, kao i knjigu poema. Pri tome je za Nikčevića sam termin „izbor” u Bakovićevom slučaju veoma relativan, budući da, kako kaže, pesma jednog od najznačajnijih savremenih srpskih liričara, i ona iz njegovog ranog, i ona iz kasnijeg i ova iz današnjeg trenutka pune stvaralačke zrelosti, zapravo „dopire iz više pravaca istovremeno”: „On, u stvari, ne piše, on pesnički postoji - jedinstven, bezazlen, sam, a opet u apsolutnom dosluhu s našom najboljom lirskom tradicijom”...

– Arhiv Vojvodine, kao ustanova od nacionalnog značaja, prepoznao je da bi blago, o kojem se staramo, trebalo da bude vidljivije najširoj javnosti – pojašnjava direktor Arhiva dr Nebojša Kuzmanović. – Uobičajeno je, naime, da građani kod nas traže dokumenta vezana za njihova privatna pravna stanja ili probleme koje imaju, ili da naučnici, pre svega istoričari, u Arhivu istražuju, ali pod našim krovom se čuva i mnoštvo građe koja je važna i relevantna i za najširu javnost. A spoznaja o tome može do te javnosti doći ili posredstvom izložbi ili kroz izdavačku delatnost, odnosno kroz naša elektronska ili štampana izdanja. Stoga smo poslednje dve-tri godine intenzivirali i izlagačku, a pogotovo izdavačku delatnost, i to ne samo kroz osnovna sredstva. Zahvaljujući našem osnivaču, Pokrajinskoj vladi, možemo da računamo i na podršku posebnim projektima, upravo kao što su monografija „Sveti Sava - spomenica” ili Izabrana dela Blagoja Bakovića, izdanja koje je i lično podržao predsednik Pokrajinske vlade Igor Mirović.

A među tridesetak izdanja, objavljenih u toku prošle godine, veliku pažnju privukla je publikacija „Ustaška zverstva”, zbornik dokumenata iz druge polovine 1941. i prve polovine 1942. godine, koji se čuvaju u Arhivu Vojvodine, dobrim delom u fondu Slavka Odića (1915-2006), nosioca partizanske spomenice i rezervnom pukovniku JNA, koji je posle rata dugo radio u Upravi državne bezbednosti saveznog SUP-a. Kao rukovodilac ove uprave imao je Odić na raspolaganju i nemačke arhivske fondove, gde je dosije o ustaškim zverstvima formirao Š-major dr Ernst Vajman, komesar za preseljavanje pri štabu Vojnog zapovednika u Srbiji. U monografiji je objavljeno 165 dokumenata, a posebno poglavlje odnosi se na 63 fotografije, među kojima i one koje je snimila nemačka vojna komanda iz Belovara na mestu masakra u Gudovcu, u blizini Bjelovara, gde je 28. aprila 1941. ubijen 201 viđeniji Srbin iz ovog i okolnih sela.

U fokusu su bile i knjige poput „Kolektivni identitet Slovaka u Srbiji” Kristijana Obšusta i dr Nebojše Kuzmanovića, „Nacionalno bez odijuma” Saše Markovića, „Tornotolska županija” Olgice Trbojević, „Stenjak Crnjanskog” Milivoja Nenina, te „U nezaborav prošlosti” Sanje Gavrlović, u kojoj je prilježno obrađena arhivska zbirka dr Jovana Milekića (1899 - 1978), koja autentično svedoči o ličnostima iz sveta kulture i umetnosti u periodu od druge polovine 19. do prve polovine 20. veka. Važno izdanje Arhiva je i knjiga dr Nebojše Kuzmanovića „Nađmeđer - epopeja srpskog stradanja”, posvećena najvećem Srpskom vojnom groblju van matične države, posle solunskog Zejtinlika. U ovom logoru, sedamdesetak kilometara udaljenom od Bratislave, tokom Prvog svetskog rata kosti od gladi, iscrpljenosti i tifusa, umrlo je oko šest hiljada srpskih ratnih zarobljenika, ali i žena i dece interniranih u ovo slovačko selo iz južne i centralne Srbije i današnje Crne Gore. Takođe, za desetak dana će izaći i knjiga „Mučenici iz Čuruga” sa skoro 400 fotografija stradalnika koje su mađarski fašisti pogubili tokom zloglasne Racije u januaru 1942.

– Podrška Pokrajinske vlade, Ministarstva kulture Republike Srbije, Grada Novog Sada, ali i drugih institucija u državi i šire, s obzirom na to da smo uključeni i u međunarodne projekte, omogućava nam da dođemo do više knjiga, više naslova. A tome značajno doprinosi i saradnja sa drugim izdavačkim kućama, poput „Pravoslavne reči”, Kulturnog centra Vojvodine „Miloš Crnjanski”, „Prometeja” ili Izdavačke ustanove Eparhije bačke „Beseda”, sa kojom smo u saizdavaštvu mi i Arhiv Republike Srpske objavili monografiju „Ustaška zverstva” . I to je dobar put, jer tridesetak naslova samo u 2020. godini, uz elektronska izdanja i dva stručna časopisa, „Arheon” i „Arhivski anali”, zaista je velika stvar – ističe dr Nebojša Kuzmanović. – Izdavački planovi i za 2021. slični su prošlogodišnjim, akcenat će biti na produkciju naše analitičke građe, ali i posebnih izdanja. Tu posebno ističem da će u toku ove godine monografija „Ustaška zverstva” biti prevedena na engleski, ruski i hebrejski jezik, a objavićemo i knjigu „Sremske žrtve” sa popisom oko 40.000 ljudi koji su od Osijeka do Zemuna stradali izmeđi 1941. i 1945. Onlajn platforma sa pretragom žrtava je već napravljena, a sada pripremamo i štampano izdanje u tri toma.

M. Stajić