Dnevnik saznaje: Arheolozi ponovo osvajaju Donju Branjevinu

Posle gotovo četvrt veka arheolozi će ponovo u svoj fokus staviti jedno od najpoznatijih i najznačajnijih praistorijskih nalazišta u našoj zemlji, i to zahvaljujući projektu „Donja Branjevina – počeci života praistorijskih poljoprivrednika u srpskom Podunavlju“, koji će zajednički realizovati Muzejska jedinica u Odžacima, Narodni muzej iz Beograd i Gradski muzej Sombor, sve uz podršku republičkog Ministarstva kulture i informisanja.

Podsetimo, nalazišta Donja Branjevina stručnoj javnosti postalo je poznato tek juna 1965. kada je na njega slučajno nabasano tokom izgradnje zemljanog nasipa za zaštitu od poplave. Za otkriće nalazišta zaslužan je Sergej Karmanski, lokalni arheolog amater, inače učitelj u Osnovnoj školi „Boris Kidrič“ u Odžacima, koji je prilikom izgradnje nasipa obilazio teren i mesta gde je iskopavana zemlja neophodna za izgradnju nasipa. Na lokalitetu gde je tokom jednog od tih obilazaka uočio u zemlji fragmente „crveno oslikanih posuda“ Karmanski je već u avgustu 1965 organizovao prva iskopavanja. U potonjim kampanjama učestvovao je i Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture, koji će na osnovu rezultata istraživanja, odnosno bogatog arheološkog materijala pronađenog u samo dve sonde, koje su u prvo vreme otvorene, doneti 1970. rešenje kojim Donju Branjevinu proglašava arheološkim nalazištem od izuzetnog značaja.

Nakon decenijske stanke, arheološka iskopavanja, ovog puta u organizaciji Muzejske jedinice Odžaci, ponovo su pokrenuta u i kontinuitetu se obavljala od 1986. pa sve do 1996. U tom je periodu, tačnije 1989, otkrivena je i sad već legendarna Crvenokosa boginja, remek-delo od pečene gline staro oko 7.500 godina. Statua žene bujnih oblina i duge kose obojene u crveno sa rukama položenim na donji stomak, nesvakidašnjih dimenzija za doba ranog neolita– jer visoka je gotovo 40 centimetara, odnosno pet, šest puta je veća od sličnih figurina  - pronašao je upravo Karmanski.

Nije, međutim, Crvenokosa boginja jedino vredno što je Donja Branjevina podarila srpskoj arheologiji, naprotiv. Na ovom lokalitetu nađeno je zapravo obilje arheološkog materijala, od ornamentisanog keramičkog posuđa, antropomorfnnih i zoomorfnih figurina, žrtvenika, koštanih i kamenih alatki, nakita, preko nekoliko ognjišta i peći na otvorenom prostoru, sve do stambenih struktura i nekropola. Mnoštvo neolitskih predmeta danas se čuva u Arheološkoj zbirci Odžaci, a dugo trajanje ovog nalazišta potvrđeno je  i radiometrijskim merenjima, budući da su najraniji kalibrisani C14 datumi ukazali na naseljavanje ovog potesa nekih 6.000 godina pre nove ere.

Donja Branjevina je kao arheološka, odnosno naučna, i kulturna, turistička celina, postala sastavni deo projekta nominacije Kulturnog predela Bača sa okruženjem za ulazak na Listu svetske baštine pod zaštitom Uneska. Nije takođe zgoreg napomenuti da je danas ovaj lokalitet u vlasništvu opštine Odžaci, da je ograđen, kao i da na parceli postoji i vizitorski „kutak“ sa klupama i stolovima.

Ovogodišnji projekat će se sastojati od nekoliko istraživačkih etapa, koje kombinuju tradicionalna istraživanja sa njanovijim naučno tehničkim metodama, pojašnjavaju za „Dnevnik” arheolog Nenad Jončić iz Muzejska jedinica Odžaci i Andrej Starović, kustos Zbirke za stariji neolit Narodnog muzeja.

Trenutno se, kako dodaju, realizuje revizija i potpuna digitalizacija sve dosadašnje dokumentarne građe sa prethodnih iskopavanja.

Sledeći korak je zasnovan na primeni nedestruktivnim metodama prospekcijske, kao što su geomagnetna snimanja terena, aero-foto snimanjem, te arheološkim iskopavanjima, koja za cilj imaju geohronološko i apsolutno datovanje. Najavljuju naši sagovornici.

Ovogodišnja istraživanja predstavljaju, zapravo, uvod u planirano sistematsko multidisciplinarno proučavanje arheološkog lokaliteta Donja Branjevina. Taj multidisciplinarni pristup ogledao bi se u saradnji sa značajnim domaćim i inostranim naučnicima i institucijama, koji će pomoći da se interpretiraju novi nalazi i bolje razumeju stari. Ovakav način istraživanja ogleda se kroz specijalistički pristup istraživanju, u okviru kojih će se raditi geofizička i terenska prospekcija lokaliteta, geomorfološka istraživanja terena, geosondiranje i analiza uzoraka tla, izrada 3D digitalne dokumentacije novih istraživanja, obrada i interpretacija antropoloških nalaza, obrada zoo-arheoloških nalaza, obrada ostataka riba i školjki... Sve ovo biće urađeno kombinovanjem najsavremenijih metoda, s jedne, i znanja i iskustva stručnjaka uključenih u projekat, s druge strane.

Primarni cilj ovogodišnjih istražovanja je da se na osnovu novih podataka izvrši reinterpretacija stratigrafije, karaktera i hronoligije Donje Branjevine, koji su ostali nesigurni i nejasni na osnovi svih prethodnih istraživanja. Jer, rezultati skorijih analize upućuju na to da se na ovom lokalitetu može očekivati horizont iz ranog neolita, kakva su naselja u đerdapskoj klisuri -  Lepenski vir, Padina, Ajmana. Drugi cilj je utvrđivanje veličine i izgleda ranoneolitskog naselja sa preciznim granicama rasprostiranja. I, konačno, predviđeno moderno dokumentovanje svih važnih strukturnih elemenata nalazišta omogućiće i studiju prostora panonskog dela srpskog Podunavlja, uz analizu odnosa Donje Branjevine sa drugim neolitskim lokalitetima u okruženju, poput Topola u Baču ili Magarećeg mlina u blizini Sombora, navode Nenad Jončić i Andrej Starović.

M. Stajić