Rekonstrukcija somborske pijace otkrila temelje drevne tvrđave?

Radnici kompanije „Somborelektro“, jednog od dva izvođača radova na ovom projektu prilikom zemljanih radova naišli su na nepoznatu zidanu strukturu na dubini od oko jednog metra, a kašika bagera je iskopala nekoliko opeka čija bi starost mogla biti daleko veća od one iz 1820. godine, kada je Pijaca u lancima i nastala.

Svetlo dana iz rova koji bageri trenutno kopaju u prostoru zaleđa rimokatoličke crkve Presvetog Trojstva, između dela mlečne pijace i zidanih pijačnih lokala, ugledalo je nekoliko komada opeke neuobičajene veličine, tvrdoće i nedovoljno jasnih utisnutih insignija.

Svojevrsnim zvonom na uzbunu zbog ovog nalaza prvi se oglasio ovdašnji zavičajni hroničar Milan Stepanović, koji je na dojavu jednog od svojih prijatelja posetio gradilište i razgledavši sam kop kao i pronađene opeke izneo pretpostavku da postoji mogućnost da se radi o temeljima ili delovima zida nekadašnje varoške tvrđave iz turskog doba.

- Kao što se zna na osnovu opisa hroničara i putopisaca, i kako se vidi na crtežu tvrđave iz 1697. godine, potom na mapi Sombora iz 1746. godine, a mnogo preciznije na urbanističkoj mapi ovog dela grada iz 1774. godine, koju sam pre par godina pronašao u Državnom arhivu Mađarske, na istom tom mestu i u istoj dužini postojala je somborska tvrđava. Na možda dva–tri  metra udaljen, bio je ucrtan nasip ili odbrambeni jarak, šanac, nekadašnje somborske tvrđave. Zapisan 1774. kao Fošatum vacant, nalazio se severno od Crkve Presvetog Trojstva, a protezao dužinom današnje Mlečne pijace i zdanja Tehničke škole, u pravcu Pašine kule, za koju pouzdano znamo da je bila deo somborske tvrđave – oglasio se na svojoj fejsbuk stranici Stepanović.

On stavlja mogućnost da je ovaj nalaz možda i stariji od turskog vakta, odnosno da potiče možda iz druge polovine 15. veka kao deo fortifikacije koju je sagradila porodica Cobor, utemeljitelj preteče današnjeg Sombora.

Kako je o nalazu bio obavešten i somborski Gradski muzej,  je na teren izašla i ekipa arheologa ove ustanove, predvođena direktorom Peterom Mrakovićem. Kako je Mraković rekao za „Dnevnik“, od kolega iz nadležnog Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika kulture zamoljeni su da naprave izveštaj o zatečenom stanju, nakon čega se očekuje njihova odluka o eventualnom zaustavljanju svih radova, koja bi bila obavezujuća za izvođače i investitore, u ovom slučaju gradsko Javno komunalno preduzeće „Prostor“.

- Po Zakonu o kulturnim dobrima i svojevremenim odlukama lokalne samouprave za ovakvu vrstu istraživanja u Somboru, kao i za izdavanje tehničkih uslova i saglasnosti na građevinske dozvole i sam nadzor nad radovima, pogotovo u krugu venaca koji ima status prostorne kulturno -istorijske celine i kao takav je zaštićen, nadležan je Pokrajinski zavod za zaštitu spomenika kulture, kome danas šaljemo naš preliminarni izveštaj o zatečenom stanju. Na njima je da odluče o daljima koracima, a kako smo obavešteni od direktora Zavoda, Zorana Vape, dolazak stručnjaka Zavoda nadležnog za Sombor očekuje se sutra – bio je kratak Mraković, dok njegovi saradnici arheolozi nisu želeli, bez više podataka i opsežnijih istraživanja, da sebi daju slobodu iznošenja pretpostavki o kakavom nalazu bi moglo tačno da se radi.

Ono što je moglo da se primeti u proširenoj sondi u novoiskopanom rovu je relativno nepravilna struktura od opeke u dubini od nešto više od jednog metra ispod koje se nalazi tanak sloj materijala crne boje za koji se može sa dosta sigurnosti pretpostaviti da potiče od zapaljenog materijala, drveta ili drugih biljaka. Odgovori na pitanje koliko je stara cela novootkrivena podzemna struktura, u kom se pravcu i u kojoj dužini i dubini se prostire, te šta ona tačno predstavlja, kao i da li će radovi u ovom delu „Pijace u lancima“ zbog nalaza biti zaustavljeni, moraće ipak da sačekaju arheologe Pokrajinskog zavoda za zaštitu spomenika iz Novog Sada.

Tekst i foto: M. Miljenović