PRIČE IZ MUZEJA VOJVODINE Zastava Srba zanatlija Novosađana

Oni su bili su udruženi u cehove (udruženja) koji su štitili zanatske interese i unapređivala delatnost. Cehovi su postojali do 1872. godine kada su  ukinuti, a zanatlije menjaju oblik udruživanja i osnivaju se zadruge. Jedna od prvih bila je Zadruga Srba zanatlija koja je osnovana je 14. juna 1870. godine u Novom Sadu. Glavni cilj pokreta, bez obzira na formu koju je imao u različitim periodima, bio je da štiti i unapređuje interese ali i razvija zanatlijsku svest.

Prema rečima muzejske savetnice i istoričarke u Muzeju Vojvodine u Novom Sadu Veselinke Marković, osnivačkoj skupštini Zadruge Srba zanatlija prisustvovalo je 155 majstora iz čitave Vojvodine, a najbrojniji su bili obućari (cipelari, čizmari, papuyije i opančari), krojači, ćurčije, berberi, kovači, sapunyije, stolari, kazanyije... Za predsednika Zadruge izabran je novosadski ćurčija Marko Popović, za zamenika predsednika sapunyija Jovan Jovanović, dok je prof. Aleksandar Sandić  bio sekretar.

- Zadatak Zadruge bio je da unapređuje zanatstvo, da popravlja finansijsko stanje članova i da se brine za njihovo stručno usavršavanje - objašnjava Veselinka Marković i dodaje da je to bila društvena organizacija, reprezentativnog karaktera i činila je sve da među članovima širi duh drugarstva i solidarnosti.  - Austrougarskim vlastima nisu se dopale aktivnost Zadruge, a posebno im je „bola oči“ trobojka (crveno, plavo bela) i srpski grb, pa je ukinuta 5. maja 1873. godine. Ipak, dozvoljeno da se ona reorganizuje, odnosno da se osnuje Zadruga Srba zanatlija Novosađana.

Kako pojašnjava Veselinka Marković esnafi su na zastavama, diplomama, pečatima i zgradama oduvek isticali svoje simbole, a barjaci su se vijorili i tokom posebnih svečanosti, što je bio i vid reklame. Na zastavama su se najčešće nalazili likovi svetaca koji su bili zaštitnici određenih zanata.

U zbirci Muzeja Vojvodine čuva se zastava Zadruga Srba zanatlija iz 1910. godine, a koja je u Muzej stigla kao poklon Matice srpske. Zastavu je Zadruzi darovala gospođa Marija Hayiplavšić povodom četrdesetogodišnjice osnivanja Zadruge. Ne zna se da li je samo izrađena po zahtevu gospođe Hayiplavšić ili je i učestvovala u njenoj izradi. Zastava Srba zanatlija Novosađana je vredan eksponat, jer svedoči o razvijenom pokretui rađena je za određeni događaj. Osim toga, izrađena je od tkanine koja je retko dobro očuvana.

- Na aversu (licu) zastave, na crvenoj rips svili, u sredini, dijagonalnom položaju usmerenom ka desno nalazi se svilenim koncem vezena figura Svetog Save sa stilizovanim predstavama manastira i crkvenim tornjevima u pozadini - opisuje Veselinka Marković.  - Iznad njegovog lika u zlatovezu se nalazi natpis „Sv. Sava“, a ispod polukružni ćirilični natpis „Zanat je zlatan“. U donjem desnom uglu na aversu je simbol kovačkog zanata (čekić, nakovanj, srp i turpija), u donjem levom berberskog (brijač, četka, posuda za brijanje), u gornjem desnom krojačkog (makaze i pegla), dok je u gornjem levom uglu obeležje stolarskog zanata (šestar, uglomer, hobler).

Na reversu (naličju)  zastave, u sredini, u dijagonalnom položaju usmerenom ka levo, u srebrnom vezu su dve desne ruke u gestu rukovanja. Iznad su zlatovezom prikazane 1870. i 1910.  godine.

- Ruke su u polukrugu uokvirene na desnoj strani lovorovim lišćem i plodovima - kaže Veselinka Marković. -  Ispod njih, polukružno, nalazi se zlatovezni natpis “Zadruga Srba zanatlija Novosađana“. U donjem desnom uglu je simbol ćurčijsko-užarskog zanata (kalvar, skata-strugalo, kanta i pajvan), u desnom gornjem simboli i proizvodi pekarskog zanata (korpa, kifla, kolač, licitarsko srce), a u levom gornjem uglu nalaze se bradva, točak i šestar, odnosno alati tesarsko-kolarskog zanata.

Sedište Zadruge Srba zanatlija Novosađana godinama je bilo u Ulici Zlatnih greda u Novom Sadu, odnosno sve do 1937. godine kada su zadrugari zajedno sa Zanatlijskim udruženjem  i Pevačkim društvom „Neven“ kupili zgradu u Ulici Nikole Pašića. Nakon Drugog svetskog rata Zadruga prestaje da postoji, jer su se privrednici udruživali u komore. Zadruga Srba zanatlija Novosađana je preteča današnjeg Udruženja samostalnih zanatlija „Novi Sad“.

Silvia Kovač