ČILA DAVID O gradu i mostovima vidljivim i nevidljivim
Ako ovih dana idete na neku od predstava Novosadskog pozorišta/ Ujvideki sinhaz, krenite malo ranije, jer dodatno vreme i pažnju vredi posvetiti izložbi „Novi Sad - Spomen album“ postavljenoj u holu pozorišta.
Po mnogo čemu je nesvakidašnja, možda najpre po narativima koji se nižu i prepliću kroz 11 nevelikih panoa, taman tolikih da se na njima nađe po desetak fotografija, novih i starih, najčešće ne većih od uobičajenog formata razglednice. I ko priđe bliže, shvatiće da je malo veliko... da ima puno toga ispričanog.
- Prvo što vidite je panorama široka tri metra. Snimila sam je pre dve godine sa Ribnjaka. Sastoji se od 15 spojenih fotografija, a ispod nje je postavljena stara panorama Novog Sada iz druge polovine 19. veka u istim dimenzijama, koja se nalazi u skoro svim knjigama o istoriji našeg grada – kaže Čila David, autorka izložbe.
Sa obe strane ove panorame, nalaze se tekstovi o mostovima Ive Andrića, na srpskom i Lasla Nemeta, na mađarskom. Govore kao i izložba o mostovima, koji spajaju obale, kulture, nacije kao i vremena, prošla sa sadašnjim.
- Inspiracija za postavku je naš grad, njegova istorija i u širem smislu život u njemu. Kao izvore koristila sam knjigu “Bio jednom jedan Novi Sad” Agneš Ozer. Muzej grada mi je ustupio nešto od materijala, fotografije starih ulica i zgrada, koristila sam i knjigu „Novi Sad – Od kuće do kuće, 2“ Donke Stančić i „Banovina“ Donke Stančić i Miška Lazovića, kao i knjigu mog oca dr Andraša Davida „Mostovi uzajamnosti“, odakle sam pozajmila pomenute citate. U realizaciji izložbe oslanjala sam se i na tekstove i fotografije iz zbirke Zorana Kneževa, hroničara grada i publiciste. Ustupio mi je veliki deo malo poznatih starih fotografija – kaže Čila David. – Sve to sam dopunila mojim fotografijama stavljajući ih u korelacije koje i sami posmatrači treba da otkriju. Koristila sam i “princip paralela” - fotografisala sam ista mesta koja se vide na razglednicama starim i više od 100 godina i postavila to zajedno. Tražila sam spone i kopče, vidljive i na prvi pogled nevidljive, a koje povezuju sve te kulture kroz vreme, a ogledaju se kroz sve segmente života i materijalne stvari, zgrade, ulice... podstičući nas da i sami posredno doživimo neka prošla vremena, poredimo ih sa sadašnjim u svakom smislu.
Duga karijera fotoreportera
Rođena Novosađanka Čila David se posle Karlovačke gimnazije za svoju buduću profesiju obrazovala na Jugoslovenskom institutu za novinarstvo u Beogradu gde joj je mentor bio Tomislav Peternek. U dnevnim novinama “Mađar so” radi 30 godina kao fotoreporter. Imala je niz samostalnih i kolektivnih izložbi i pored dokumentarne bavi se i umetničkom fotografijom. Pre sedam godina je pokrenula ediciju crno-belih foto kalendara kao omaž starim majstorima fotografije Juliju Brežanu, Gezi Barati... koji su bili fotoreporteri “Mađar soa”. Edicija je dobila nagradu Muzeja Vojvodine za čuvanje baštine, grafički dizajn i realizaciju.
Objektiv Čile David, koja je tri decenije fotoreporter dnevnog lista “Mađar so” pa tako i svojevrsni hroničar Novog Sada, kako vidimo na izložbi, beleži sve to vreme, gradske mene tokom isteklih godina, detalje koje obični prolaznik teško da primećuje iako su mu skoro svakodnevno pred očima. Da li je to jako stari reklamni natpis koji se pomoli ispod isprane fasade zgrade, najstariji sačuvani kućni broj u Novom Sadu: Ulica Joka i Mor br. 7 sada Nikole Pašića, pa savremeni LJR kodovi na fasadama danas koji služe da ih očitate mobilnim telefonom i posredstvom interneta saznate nešto o istoriji zgrade ispred koje ste, do pasaža u Zmaj Jovinoj ulici, Čiline fotogrfije nas uče i šta i kako da gledamo. Dodamo li tome još i novosadske parkove, šetnje do Eđšega nekada u međuvremenu i sada, ukazivanje na niz znamenitih ličnosti važnih za mađarsku i srpsku kulturu, a kroz spomen obeležja i mesta na kojima su živeli ili umirali (npr. Zilahijev pasaž) nabrojali smo tek manji deo onoga što nam ovaj album gradskih slika, uključujući današnje vreme nudi.
Na izložbi su i Čiline, kako ih zove “vremenske kutije”. U jednoj od tih simpatičnih minijatura 3D fotografija, nalazi se noćna dama iz 1920. godine iza koje se vidi poznata predratna kafana. U druge dve kutijice, smestila su se deca porodice Grosinger u igri na trgu, dok su u trećoj bratanica Jovana Jovanovića Zmaja, Nevena Jovanović i Matilda Meda Grosinger u razgovoru. Zasluga je to i fotografske radnje Dežea Vajde koji je pre Prvog svetskog rata, na glavnoj Ulici Petefi Šandora - sada Železničkoj - slikao je sve poznate građane tog doba.
Vladimir Crnjanski
