Bačko selo Silbaš dobilo svoju monografiju

Prema predanjima neko je za nekog od prvih Silbašana, koji se u nečemu dobro snašao rekao: “Sila je baš“, pa je skraćivanjem te izreke i njenim izgovaranjem u jednom dahu dobijen naziv Silbaš. U zapisu koji je ostavio nekadašnji silbaški paroh Sava Stefanović se kaže: kako je Silbaš dobio svoje ime od jedne pustare koja se nalazila iza današnjeg pravoslavnog groblja idući Despot Sv. Ivanu (današnjem Despotovu), koja se zvala „Sila Vaš“. Najprihvatljivija je tvrdnja da je dobio ime po mađarskoj reči “szilva”, što u prevodu znači šljiva, pa bi prema tome to moglo najverovatnije značiti šljivik. Na ovo pitanje će se još dugo vremena tražiti pravi, dokazima potkrepljen, odgovor.

- O važnosti Silbaša, kao mogućeg arheološkog lokaliteta, ali i kao dokaz života na prostoru sadašnjeg mesta počelo je da  se govori u julu 1953. godine kada su radnici, pri kopanju temelja za štalu na imanju Seljačke radne zadruge „Petar Drapšin“ otkopali nekoliko grobova sa ljudskim kostima. U svim tim grobovima je - osim u jednom „ženskom“ - pored kostura, u ispruženom stavu, glava okrenuta prema istoku, nađen po jedan sud kraj nogu. U ženskom grobu je pored kostiju nađen nakit: pozlaćen prsten (pozlaćen) i đerdan, a u dva po jedan vrh od bodeža - priča jedan od autora monografije, oficir Vojske Jugoslavije u penziji Budimir M. Popadić.

Imao je Silbaš, a ima i sada i dve crkve i dve slave. Srpsku, pravoslavnu, i Slovačku, evangelističku – Kirbaj...

Drugi dan silbaške pravoslavne Slave na Svetog Jovana Zlatoustog, na primer, slovačkog Kirbaja, Božića jednog il drugog, domaćice bi slagale na tacne i tanjire komade slavskih i kirbajskih torti i raznih drugih đakonija, pa iz poštovanja nosile komšijama, a deca kada prilike nalože, pred komšijskim vratima deklamovala i pevala i „Malog Jašu“ i „Čas radosći“.

Prema pričanju, prva Pravoslavna crkva u Silbašu podignuta je oko 1690. godine i to na mestu sadašnjeg seoskog groblja. Crkva je bila mala, drvena i nije imala ni zvono, ni zvonik. Prema istom, služila je do 1755. godine i stradala od nadošlih podzemnih voda.

Gradnja sadašnje crkve-hrama posvećene Sv. Jovanu  Zlatoustom,  jedinstvene po svecu kome je posvećenja, otpočela je 1755. godine i odvijala se u nekoliko faza. Gradnja prve crkve bila je završena 1759. godine.

Kasnije, do 1790. godine, početa je i dovršena gradnja zvonika, 1839. godine je na istočnoj strani proširena, a na zapadu spojena sa zvonikom koji je do tada bio odvojen. Hram je građen u baroknom stilu. Ikonostas je oslikao Jovan Isailović Stariji, a nije isključeno da su autori duboreznog ansambla novosadski majstori braća Arsenije i Aksentije Marković.

Škola u Silbašu postojala je već 1762. godine. Ipak, u popisu stanovništva 1756/57. godinu spominje se da u Silbašu živi i učitelj Moskalji. Predanja kazuju da je škola postojala i ranije, a da je prvi učitelj u njoj bio izvesni Samuilo.

Malo je, ili gotovo nikako poznato da je, pored Osnovne škole, u Silbašu postojala i Zanatlijska trgovačka škola Silbaš otvorena rešenjem Ministra trgovine i industrije od 28. oktobra 1925. godine. Prvi upravitelj škole bio je Josif Parnicki(ć) ujedno i upravitelj Srpske državne osnovne škole, a od septembra 1927. godine Pavle Bugarski, posle upravitelj i Državne osnovne škole.

U knjizi Zanatlijsko udruženje u Silbašu-registar pomoćnika 1925 -1937. godine vođen je i spisak učenika koji su dolazili iz Silbaša i drugih mesta kod silbaških zanatlija na izučavanje zanata. Da su silbaške zanatlije bile nadaleko čuvene i cenjene govori i to kako su u Silbaš, na izučavanje raznih zanata, dolazili iz Kisača, Obrovca, Lalića, Vinkovaca, Kulpina, Stare Pazove, Kukujevaca, Bačkog Brestovca, Stapara, Paraga, Manđelosa, Sentivana (Despotova), Stare Palanke, Kosjerića, Gložana, Gajdobre, Suseka, Tovariševa, Petrovca, Deronja, Starih Šova, Čajkovaca, Pivnica, Begeča, Kucure, Kule, Čalme, Bukovca, Našica i Bjeline. Danas, od svih zanata i zanatlija, ostala je tek bombonyijska i sladoledarska porodica Lekar.

- Sažeti ga u nekoliko redova novinarskog teksta gotovo da je nemoguća misija. Toliko je ljudi, događaja, života, u, i na, silbaškim šorovima o kojima se može, i mora, barem ponešto reći, zapisati i napisati. A, da bi se on, u ova moderna vremena lišena mnogo čega onovremenskog, čuvao i sačuvao neophodno je i prisećati se, sećati se, pamtiti i - zapamtiti. Čuvati i - sačuvati. Ne samo zarad tih prohujalih dana, godina, vekova i ljudi, više zarad narednih vekova zajedničkog života - ističe Miroslav Popadić.

Njegov otac je, pišući ovu monografiju imao vodilju da možda redovi u “Silbaškom spomenaru”, tek fragmenti dečačkih sećanja na ipak ne tako davne pedesete - šezdesete godine prošlog veka, zagolicaju radoznalost sadašnjih fejsbuk i vajber generacija da pogled sa kakvog displeja, po koji put skrenu, preko komšijske kapije, bedema, jel tarabe. Ako ni zbog čeg drugog, ono tek otkrivanja i uživanja radi u neprocenjivom bogatstvu komšijske različitosti čime se mnogi ne mogu podičiti. Vredelo bi.

Najveću slavu Silbaš je doživeo u pesmi Zvonka Bogdana „Jedan stari kontrabas“. Skoro da nema veselja niti tamburaške svirke bez ove pesme u kojoj je „jedan bački Cigan, Crni Steva iz Silbaša, uzo begeš pod svoj ajer, naglanco ga ko fijaker. Skinuo mu staru žicu, promenio kobilicu, namazo mu sve čivije, pa se begeš samo smije“.

U njegovu  čast, u Silbašu danas postoji šor Crnog Steve (Nikolića).

 Milan Bozokin