Vek od proboja Solunskog fronta
Tačno 100 godina od početka velike savezničke ofanzive, koja je rezultovala probojem Solunskog fronta, što je ujedno bila i jedna od najvažnijih, i za Srbiju svakako ključnih operacija za vreme Prvog svetskog rata, obeležava se danas.
Probojem Solunskog fronta srpska vojska je trajno zaposela teritoriju okupirane zemlje, konačno je oslobodivši od okupatora, a nedugo zatim usledio je potpuni slom bloka Centralnih sila (Nemačka, Austrougarska i Bugarska) na Balkanu.
Taj veliki događaj jedna je od najvećih pobeda srpske vojske u istoriji srpskog naroda, a istoričari smatraju da je to bio najveći saveznički prodor za vreme čitavog trajanja Prvog svetskog rata.
"Solunski front, u istoriografiji poznat i kao balkanski ili južni, bio je, može se reći, sporedan front", kaže istoričar Čedomir Antić, citirajući reči tadašnjeg britanskog političara - "iako od najmanje važnosti, on se pokazao od ogromnog značaja".
"Podsetiću na reči nemačkog cara Vilhelma II, koji u pismu bugarskom kralju Ferdinandu smatra sramotnim što je, kako je on rekao, 60.000 srpskih vojnika, a bilo ih je naravno više, odlučilo sudbinu rata", kaže Antić za Tanjug.
Srpska vojska, oko 150.000 vojnika, nije bila sama na Solunskom frontu, koji je brojao ukupno 650.000 vojnika, ali je po brojnosti bila druga vojnička formacija, odmah posle Francuza, navodi Antić.
Iako su snage bile ravnopravne, i iako je front probijen na jednom malom odseku, koji su držale srpske trupe, trebalo je svega nekoliko sedmica da srpska vojska uđe u drugi po značaju grad zemlje - Skoplje, a već 1. novembra srpske trupe ušle su u Beograd.
"Tokom narednih dana oslobođene su sve srpske zemlje. Srpska vojska je ušla u Crnu Goru, Bosnu i Hercegovinu, Srem, Banat, Bačku i Baranju, Slavoniju, došla je i do dalmatinskih gradova koji su bili ugroženi od Italijana, i konačno oslobodila Rijeku", istakao je Antić.
To je bio veliki uspeh, i da nije bilo proboja Solunskog fronta, ne bi ni pobeda bila tako velika i tako sjajna, zaključio je Antić.
A jedno od centralnih mesta te velike srpske pobede u Prvom svetskom ratu svakako predstavlja Zejtinlik, mesto u Solunu gde se nalazi Srpsko vojničko groblje, u čijem su sklopu smešteni grobovi srpskih, ali i savezničkih boraca poginulih u proboju Solunskog fronta.
Ovo mesto srpskog hodočašća, rekonstruiše se uz finansijsku podršku Vlade Srbije, tačnije Ministarstva za rad i zapošljavanje, a prema projektu sanacije koji je izradio Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Beograd.
"Projektom je obuhvaćena sanacija groblja kao celine. Predviđeno je da se terasa kosturnice sanira i zaštiti novom hidroizolacijom. Unutar kripte radi se na rekonstrukciji maltera na zidovima, plafonima i svodovima, a ugradiće se i nove elektroinstalacije", kažu za Tanjug u Republičkom zavodu za zaštitu spomenika kulture.
Kako navode, zemljani plato oko kosturnice se takođe sanira, a biće izgrađen i vazdušni prostor koji će omogućiti isušivanje čitavog objekta.
Oni napominju i da Generalni konzulat Srbije u Solunu vodi radove koji bi, prema planu, trebalo da budu završeni do kraja septembra, kada se i obeležava sto godina od proboja Solunskog fronta.
Srpsko vojno groblje centralno je groblje u odnosu na čitav memorijalni kompleks. U njemu su pohranjeni ostaci 7.441 srpskog ratnika.
Udar sa Solunskog fronta saveznici su poceli temeljno da pripremaju od juna 1918. godine.
Novi glavnokomandujuci, general Franše d''Epere, prihvatio je predlog srpske Vrhovne komande za opštu ofanzivu i proboj na sektoru srpskog fronta, podseća javni servis.
U naredbi generala Franše d''Eperea stajalo je da artiljerijska priprema na celom frontu pocne 14. septembra, da pešadijski napad Srba krene 15. septembra, a Francuza 24. septembra.
U narednim danima obe srpske armije nastavile su sa potiskivanjem neprijatelja, a krajnji ishod bilo je ovladavanje dolinom Vardara.
Na ovom uspehu general Franše d''Epere cestitao je srpskoj Vrhovnoj komandi.
Komanda je ukazom od 26. septembra promovisala Petra Bojovica u cin vojvode.