Mađarska varošica Kaloča poznata po paprici, vezu i oslikanoj železničkoj stanici

Zidne slike raskošnih boja i rezbarije delo su plejade više tadašnjih majstora. Zahvaljujući baš tim ukrasima stanica u Kaloči kasnije proglašena za železnički spomenik.

U istom stilu su oslikane i odaje etno kuće, koja je pokrivena starom dobrom trskom, čije dvorište ukrašava đeram. Lepotu oslikanih soba dopunjuje autentični nameštaj i sve ono što je krasilo ovdašnje seoske domove. Međutim, posetioci se žale da su suveniri koji se u njoj prodaju skupi, za razliku od drugih mesta u varoši gde se mogu pazariti jeftinije.

Izuzetno je veliki izbor suvenira karakterističnih jarkih boja u suvenirnicu „Čili trajn“ u centru varoši, koja se nalazi uz Muzej paprike. Mame za poneti ukrasna pakovanja začinske paprike, kaločanski vezovi i druge rukotvorine, među kojima i palinka od paprike u manjem pakovanju „unučića“ od decilitra za jedan evro, pa do onih od pola litre koji staju 13,9 evra. Pakovanje paprike od 50 grama sa ukrašenom varjačicom ili drvenom kašikicom je 3,6 evra... Vredelo je videti i Kaločansku manufakturu porcelana ručne izrade, takođe i Muzej „Viski“ rukotvorina kaločanskog veza.

Kaloča je poznata po proizvodnji začinske paprike, koju su na ove prostore doneli Turci, nakon što ju je čuveni moreplovac Kristifor Kolumbo na tlo Evrope presadio iz Amerike, a prvi pisani trag o paprici koja se širi kao začinska i lekovita biljka je iz 1703. godine. Paprika se pominje i u knjigama nadbiskupske farme 1748. godine. „Turski biber“, kako su nekada zvali ljutu začinsku papriku, u okolini Kaloče i na tradicionalni način se proizvodila u 32 okolna sela.

Dugo se paprika mlela u mlinovima na Dunavu, a 1820. godine izgrađen je prvi suvozemni mlin u Bati. Istorija paprikarstva u Kaloči sabrana je u muzeju smeštenog u samom centru varoši. Kaloča je uz Segedin najpoznatiji centar paprikarstva u Mađarskoj. Svoju primenu začinska paprika je dobila u pikantnim gurmanlucima mađarske kuhinje, pa i kao motiv isto tako poznatog kaločanskog veza. 

Posetioci do oslikane železničke stanice i drugih znamenitosti Kaloče stižu turističkim drumskim vozićem kojim je u vreme kada smo se njime kaločanskim ulicama klackali, upravljao Pal Perić.

Perić je penziju stekao u ovdašnjoj fabrici za preradu začinske paprike, pa sada ima vremena da vozi turiste. Cena karte za 45 minutnu turističku vožnju kroz Kaloču staje 800 forinti, a penzioneri imaju popust pa se voze za 600.

Perić je ispričao da je rodom Šokac, poreklom iz obližnjeg mesta Dušnok, ali jedva da govori „naški“, a tečno mađarski, jer asimilacija čini svoje. Šokci, Bunjevci i Hrvati su se u Kaloču, Dušnok i Baćin naselili nakon oslobođenja ovih krajeva od turske vlasti.  

Kaloča je jedna od važnijih varoši Županije Bač-Kiškin, koja je oduvek imala važnu ulogu u bitisanju Bunjevaca, Šokaca i Hrvata na ovim prostorima. Tako Hrvatske samouprave, pored Kaloče, u toj županiji imaju Santovo, Baja, Kečkemet i još desetak mesta. Uz Mađare u Kaloči pored Hrvata, Bunjevaca i Šokaca žive Slovaci, Nemci, Rumuni i Srbi.

Stanica ne radi ali je muzej otvoren

Do živopisne mađarske varošice Kaloče ne može se stići vozom, jer na pruzi Kiškereš- Kaloča putnički saobraćaj je ukinut pre nešto više od jedne decenije, ali ako dođete drumom vredi doći na stanicu, koja je pretvorena u jedinstven muzej železnice. Zdanje stanice u Kaloči ukrašeno je zidnim slikama, u kojima se odista može uživati, a ukrašavaju je i rezbarije.

Nije čudo što asimilacija uzima danak, jer su se bunjevački prvaci žestoko borili protiv mađarizacije još krajem pretproškog veka. Srednje škole i studije u Kaloči su iz hrvatsko-bunjevačko-šokačke književne i političke elite pohađali Miroljub Ante Evetović, Ivan Petreš Čudomil, Pajo Kujunyić, Grgur Čerhati, Ivan Palić, Blaško Rajić, Lajčo Budanović i slikar Marko Horvacki. Poseban pečat borbi protiv asimilacije davao je biskup Ivan Antunović (1815-1888), a tu je stolovao i Adam Patačić, autor rečnika Dictionarium latinoillyricum et germanicum.

Delatnost biskupa Antunovića u Kaloči je za Bunjevce i Šokce značajna po tome što je kada se u crkvi i školama u ovom delu Ugarske sistemski počeo ukidati bunjevački jezik, što je rezultiralo i velikim nezadovoljstvom i subotičkih Bunjevaca, 1870. godine počeo izdavati Bunjevačko-šokačke novine koje su uspele da opstanu dve godine.

Zaslugom Antunovića 1872. godine je pokrenuta Bunjevačkošokačka vila, potom i Bunjevačko-šokački kalendar i Bunjevačko-šokačka Danica,  objavljivao je i književna dela, a zaslužan je i za osnivanje Kaločke štedionice, Čitaonice i drugih institucija. Biskup Antunović se pamti i pominje i danas sa najvećim poštovanjem, o čemu svedoči i činjenica da ga s pravom nazivaju bunjevačkim Dositejem Obradovićem. Zna se da je Antunović izuzetno cenio Dositeja Obradovića i rado je čitao njegova dela, jer mu je srpski prosvetitelj bio uzor i omiljeni pisac. Šta reći o kulturnom nasleđu Kaloče, kada je 1885.godine tu svirao čuveni pijanista Ferenc List.

Antunović je više od deset godina upravljao Kaločko-bačkom nadbiskupijom zamenjujući nadbiskupa-kardinala Lajoša Hajnalda.  Kaloča nije slučajno postala poznato mesto hodočašća rimokatolika u Mađarskoj, jer je ovaj gradić star koliko i Mađarska. Sedište Kaločko-kečkemetske nadbiskupije ustoličio je još prvi ugarski kralj Sent Ištvan, odnosno Sveti Stefan, svetac i kod katolika i pravoslavaca, a i ugarski kralj Arpad se ovde skrasio nakon osvajačkih pohoda.

Prvi nadbiskup u Kaloči bio je Astrik, koji je kralju Ištvanu doneo krunu od pape, a ovde je početkom 11.veka izgrađena prva crkva. Turci su osvojili Kaloču 15. avgusta 1529. godine i njome vladali 148 godina.

Nakon turskog pustošenja trebalo je dosta toga obnoviti za šta najviše zasluga ima nadbiskup Adam Patačić, čije ime nosi barokna čitaonica i biblioteka koja ima 150.000 naslova, između ostalog i 64 srednjevekovna kodeksa i druge vredne knjige, pa i prvo izdanje Biblije Vižolji iz 1590.

Tekst i foto: Milorad Mitrović