Somborci svoje velikane u bronzi ovekovečili

U svega jednoj deceniji, očuvanju istorije i tradicije varoške skloni Somborci okupljeni u Udruženju građana „Moj Sombor“ u samom srcu svog grada pešačkoj zoni Glavnog sokaka iliti Ulice Kralja Petra Prvog Oslobodioca postavili su čak tri spomenika svojim znamenitim sugrađanima, od kojih je bez dileme za putnike namernike najinteresantniji onaj posvećen Lazi Kostiću.

Veliki lirik, doduše rođeni Koviljčanin, kao somborski domazet dobio je skulpturu, takođe kao i čika-Veljkov, rad subotičkog vajara Igora Šetera, koja ga predstavlja kako zagledan u otvorenu knjigu sa neprolaznim stihovima „Santa Marija della Salute“ sedi na klupi ispred kuće Palanačkih iz koje i potiče njegova ocvala supruga Julijana koja nikada nije ugasla zvezdu Lazine Muze, prelepe kćeri Dunđerskih. Gotovo da nema Somborca i posetioca nekad slavne varoši koji ne sedne na klupu pored Kostića i taj momenat ovekoveči fotoaparatom, čime je Sombor dobio ikonički spomenik, sličan onom narodnom tribunu Svetozaru Miletiću u Novom Sadu ili NJKV Mihailu Obrenoviću u stolnom Beogradu. Na istom potezu i iz iste radionice nalazi se i spomenik Ernestu Bošnjaku, zaluđeniku za pokretne slike, sineasti koji se kao izumitelj „švenka“ pominje u sve i jednoj enciklopediji filmske umetnosti. Nameran da od svoje rodne varoši napravi Holivud, u čemu nije uspeo, pored činjenice da je po njemu prozvana modernizovana bioskopska sala od „Mog Sombora“ je dobio bistu koja ga prikazuje nagnutog nad tronožac sa filmskom kamerom, pa i on, onako bronzan, ponekad posluži kao svojevrsni „dekor“ prolaznicima sklonim fotografisanju sa nemim svedocima prošlih vremena.

„Somborci, s puno razloga, drže do svoje tradicije, a pored toga za razliku od drugih sredina ne zaboravljaju svoje velikane, pa ne čudi ovoliki broja spomenika“, veli glavni gradski urbanista, čuveni arhitekta Milan Stojkov, koji je ujedno i predsednik varoške komisije za postavljanje spomen obeležja.“ Mada su iz UG „Moj Sombor“ najavili da će posle ova tri poduhvata vredna svake hvale, ubuduće rad na čuvanju tradicije i istorije nastaviti drugom vrstom projekata, spomenici će nastaviti da niču. Naime, na našoj komisije je već usvojena inicijativa za postavljanje spomenika glasovitoj Aleternativi, dokumentu kojim su se prilikom sticanja statusa grada Somborci rimokatoličke i pravoslavne vere pismeno obavezali na jednakopravnost u vršenju vlasti.“

Konkurs čiji se rezultati uskoro očekuju je raspisan, a kao mesto je određen prostor u neposrednoj blizini Trga Svetog Trojstva, odnosno na platou ispred Dečijeg odeljenja gradske biblioteke „Karlo Bijelicki“, najavljuje glavni varoški urbanista, potvrđujući da postoje inicijative i za postavljanje depersonalizovanih spomenika učitelju i rataru. A kao i svaka vojvođanska varoš, i u Somboru su spomenici počeli da se pojavljuju s kraja 18. veka, od kada su datirali onaj Svetom Trojstvu, koji je doduše srušen u komunističkim vremenima posle Drugog svetskog rata, ili zaštitniku grada od pošasti požara, Svetom Florijanu, koji i danas krasi Batinsku ulicu. Kraj 19. i početak 20. veka je doneo i monumentalne spomenike Jožefu Švajdlu, mađarskom generalu u Revoluciji 1848. i čuvenom Ferencu Rakociju, ali su oba i srušena u novoj državi iskovanoj nakon Velikog rata. Nove državne i varoške vlasti su 1940. godine podigli još monumentalniji spomenik Kralju Aleksandru Ujedinitelju, ali osvit Drugog svetskog rata, odnosno okupacija Sombora od Hortijeve Mađarske je i njega detronizovao i smestio u dvorište ovdašnjeg muzeja, da bi ga komunističke vlasti pretopile i tako stečenim novcima izgradile ogradu na stadionu fudbalskog kluba „Radnički“ u čijem finansiranju je nevoljno „učestvovao“ i srušeni spomenik Svetom Trojstvu.

Nova vremena donela su i nove mučenike i tribune, pa je pred Županijom osvanuo niz poprsja posvećenih svecima novog poretka, narodnim herojima Dušanu Staničkovu, Banetu Sekuliću, Erenstu Kišu, Veri Gucunji... Bez spomenika nije prošao ni Ivo Lola Ribar u parku kraj železničke stanice, a postsocijalistička era je otvorena, naspram postamenta kao čiodom neprirodno malom, bronzanom glavom Maestra kraj njegove galerije, odnosno Milana Konjovića. Ceo ovaj prostor oko galerije Milan Konjović očigledno nije „legao“ vajarima, pa je pored nesrećno komponovanog bronzanog obeležja Maestru, slične „sreće“ bio i spomenik još jednom somborskom velikanu, prerano preminulom osnivaču i dirigentu „Juventus Kantat“ najboljeg svetskog hora u jednom momentu, genijalnom Silvesteru Hajnalu. Partizanima se i danas diči plato ispred Pedagoškog fakulteta, ali nova vremena su podigla i impresivan spomenik Jovanu Dučiću, preparandisti somborskom, dok je u dvorištu dečije biblioteke osvanulo poprsje Janoša Hercega koji pravi društvo još jednom bronzanom Veljku Petroviću i Lazi Kostiću. Nedavno rekonstruisani Trg Koste Trifkovića ukrašen je broznanim bistama i muralima legendi srpskog i jugoslovenskog glumišta i kulture uopšte Milke Grgurove, Pece Petrovića, Avrama Mrazovića, Nikole Vukičevića...

Navada Somboraca da na svoje velike pretke ostave spomen, možda je od njihove varoši načinila grad sa najviše spomeničkih obeležja, ali kako kažu ovde, koliko je velikana u gradskoj povesnici, spomenika je i skoro pa nepristojno malo.

Milić Miljenović