ISTORIJA NOVOG SADA Kako je nastala Detelinara

To je potes koji obuhvata i takozvanu Novu Detelinaru (severno od Ulice Kornelija Stankovića), gde, uz nekoliko izuzetaka, prizemnih kuća više i nema. Malo gradskih naselja može se porediti s takvim tempom gradnje višespratnica kakav je zahvatio taj deo grada u poslednjoj dekadi prošlog veka i prvoj deceniji ovog, kada je na tim parcelama podignuto stotinak višespratnica.

Inače, naselje Detelinara osnovano je posle Prvog svetskog rata, a ime je dobilo po detelini zasejanoj na neizgrađenoj površini. Po nalogu Gradskog odbora, baštovani Jovanovskog kraja (kako se nekada to naselje zvalo), bili su obavezni da na svakoj polovini površine koju su zauzimali, zaseju detelinu. Posle kosidbe, tamošnji stanovnici prodavali su detelinu vojsci za ishranu konja. Na današnjem prostoru kasarne „Majevica“ bio je vojni garnizon. Usled takve „strategije“, vremenom se leva strana današnje Rumenačke ulice, a nekada takozvanog Piroškog puta, potpuno zelenela od zasada deteline.

Između 1925. i 1927. godine gradske vlasti su podelile oko 500 placeva te su tu počele da niču kuće za porodično stanovanje. Ispočetka ih je najviše bilo u delu bliže „gradu“, otprilike na potesu između današnjih ulica Branka Bajića i Janka Veselinovića. Kasnije, kako je i pojava divlje gradnje uzimala maha, Detelinarci su se na sve manjim placevima nastanjivali ka periferiji.

Uoči Drugog svetskog rata, 1937. i 1938. godine Gradski odbor doneo je odluku da se naselje nazove Ivanjdansko, ali naziv nije zaživeo, na šta je naročito uticao skori početak Drugog svetskog rata. Detelinarci su slavili Ivanjdan, kao i Jovanovska crkva. Tako je i danas. Crkva je nikla tik pored Srednje umetničke škole za dizajn „Bogdan Šuput“, a udareni su i temelji buduće crkvene opštine, na uglu ulica Kornelija Stankovića i Joakima Vujića.

Detelinaru su oduvek naseljavali niži slojevi stanovništva, a dugo je to bilo stecište radnika, nadničara i sirotinje. Ni danas nije drugačije jer Detelinara decenijama mahom slovi za radničko naselje.

U Ulici braće Mogin 2 nalazi se Centar za nove medije „kuda.org”, nezavisna organizacija koja je osnovana 2000. godine. To je i jedina zgrada na Staroj Detelinari koja ima javni karakter prostora, u čijem su okviru, osim Centra, i Klub za odrasla i starija lica i MZ Radnički, Pošta 21113 i ogranak Gradske biblioteke „Kosta Trifković”.

Jedan od programa tog centra, koji je proizašao iz dugogodišnjeg istraživanja kulture i javnog prostora, jeste dugoročni projekat „Lokalne politike i urbana samouprava”, koji je 2012. pokrenut s organizacijom s lokala – Grupom za konceptualnu politiku.

„Projekat je posvećen jačanju civilnog društva na način revitalizacije lokalne samouprave, pre svega analizom (de)motivacije građana za uključivanje u procese odlučivanja i udruživanja na lokalnom nivou“, kaže osnivač Centra Zoran Pantelić.

Dodaje da projekat predstavlja izgradnju modela osnaživanja udruživanja građana u sferi stanovanja, a to su skupštine stanara. „Nastojimo da ojačamo njihove kapacitete u pogledu efektivnije građanske participacije u razvoju lokalne zajednice i saradnje s organima lokalne samouprave, prvenstveno s mesnim zajednicama. U sklopu tog programa je i Bilten „Stanar”, kao rezultat rada sa saradnicima i stanarima, koji se štampa u tiražu od 20.000 primeraka”, veli naš sagovornik.

Pantelić kaže da je Detelinara specifičan deo grada, koji je inicijalno planiran kao radničko naselje pedesetih godina prošlog veka u neposrednoj blizini industrijske zone.

„ Danas, nakon fundamentanih promena sistema, privazitacije, novog oblika poslovanja i deindustrijalizacije privrede, Stara Detelinara se nalazi u potpuno novom okruženju, uz Novu Detelinaru, koja je potpuno promenila demografsku i socijalnu mapu tog dela grada“, napominje Pantelić.

Na Detelinari su dve osnovne škole, „Dositej Obradović”, koja je nedavno proslavila 57. rođendan, i „Svetozar Marković Toza”, kao i Srednja umetnička škola za dizajn „Bogdan Šuput”. U blizini je i stadion FK „Novi Sad”, kao i prostorije Sportskog društva „Radnički”, kako se nekada zvao i fudbalski klub, koji je, kada je promenio ime, crveno-crne boje zamenio žuto-plavim.

Kako kaže, to je učinjeno definitivnim gubitkom nekada planiranog detelinarskog parka, kao i prekinutom komunikacijom s kanalom-šlajzom, koji je bio i lokalna plaža Detelinaraca.

„Ostale su i preživele velike otvorene javne zelene površine između zgrada, što, u poređenju s novoizgrđenim blokovima u ostalim delovima grada, čini poseban kvalitet u urbanističkom planu. Sve to ostaje kao zalog komšijama da se sa svojim sećanjima lakše izbore s izazovima u novonastalim okolnostima“, objašnjava Pantelić.

Brojne višespratnice izgrađene u prethodnih dvadesetak godina primile su i nove stanare. Evidentno je da se populacija podmladila i da je dece na Detelinari sve više, što je podatak koji samo može da raduje.

S. Savić