Sudbine običnih ljudi: Palančani u Velikom ratu
BAČKA PALANKA: Da istorija ne počinje sa nama i da u ratnim vihorima sudbine običnih ljudi uglavnom ostaju nepoznanica govori i Nikola Milivojević, master istorije čija je izložba „Palančani u Velikom ratu“ koja je 20. maja postavljena u Galeriji Narodne biblioteke „Veljko Petrović“ u Bačkoj palanci probudila znatiželju ovdašnjeg sveta.
„Kada spomenemo Prvi svetski rat prva asocijacija su nam vojskovođe, velike bitke, ratne operacije i ratni planovi“, konstatuje Milivojević.
Dodaje da je običan čovek i njegova ratna sudbina često stavljena u drugi plan, a zbog protoka vremena teško je šta reći o onome šta je on preživeo.
„Izložbom „Palančani u Velikom ratu“ nastojao sam da preko ratnih biografija Palančana, učesnika tog rata, na jedan drugačiji način ispričam priču o ovom četvorogodišnjem krvavom sukobu. Izložba govori fotografijama iz privatnih kolekcija, a jednim delom sam ih preuzeo iz publikacija pisanih na nemačkom i mađarskom jeziku, izvor mi je bila i lokalna štampa, nadgrobni spomenici, razglednice, posteri...“, objasnio je Milivojević.
Nikola, između ostalog, kaže da je dosadašnjim istraživanjima uspeo da prikupi 750 imena učesnika Prvog svetskog rata iz Bačke Palanke. Teritorija sadašnje Bačkopalanačke opštine bila je svojevremeno u sastavu Austrougarske monarhije, a Palančani su bili obavezni da služe u redovima združenih snaga carsko-kraljevske vojske Austrougarske.
„Palančani su služili u svim rodovima vojske od pešadije, konjice, artiljerije do mornarice i novoformirane avijacije“, dodaje Milivojević.
Nikola Milivojević, rođen je 1989. godine u Novom Sadu, osnovnu školu i gimnaziju završio je u Bačkoj Palanci. Osnovne studije istorije pohađao je u periodu od 2008-12. godine na Filozofoskom fakultetu, a postdiplomske master studije pohađao je na istom fakultetu u Novom Sadu 2012-13. godine. Doktorske studije za srednji vek upisao je 2013. godine.
- Do sada sam priredio pet izložbi vezanih za prošlost Bačke Palanke - kaže Nikola. – Pomažem na očuvanju kulturne i istorijske baštine opštine i svakog leta obilazim i sređuje spomenike ratnih dobrovoljaca na starom delu bačkopalanačkog Gradskog groblja.
Na primer, 235 poznatih je pripadnika pešadije, trojica su bila u artiljeriji, šestorica u konjici, u avijaciji bili su Jozef Maurer, Jozef Brener, Petar Fišer, a u mornarici, primera radi, Radoslav Pališaški, Jozef Moskaf i Jozef Anasenc... Na strani Kraljevine Srbije, kao srpski ratni dobrovoljci, bilo je 65 Palančanina. Ovaj broj dobrovoljaca i dalje nije konačan, jer se pretpostavlja da ih je bilo mnogo više.
Plakati izložbe govore o sudbini njih trinaestoro: Nikole Adamova, Srećka Nešića, Nikole Šokčića, Gliše Ristića, Ilije Marcikića, Save Poznanova, Miloša Topalova, Đure Plavšića, Miloša Radovanova, Gavre Kojića, Luke Borockog, Alekse Miškova i Cvetka Maletina. Najveći broj Palančana veći deo svoje vojne službe proveo je na bojištima Istočnog fronta, naspram Ruskog carstva. Tamo se beleži najveći broj poginulih, dezertiralih i ranjenih Palančana. U redovima Čapajevih boljševika borili su se Staropalančani Jovan Jamušakov i Ivan Plavšić, kod revolucionara Bele Kuna borio se Jozef Maurer, dok je Jozef Bučko jedini bio pripadnik Čehoslovačke legije. Posebno je interesantan ratni dnevnik staropalanačkog lekara, natporučnika Borislava Uvalića.
On je kasnije bio narodni poslanik na Velikoj Narodnoj Skupštini Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Banatu, Bačkoj i Baranji 25.novembra 1918. godine. Njegov dnevnik počinje datumom 25. avgusta 1914. godine, a završava se 28. septembra 1918. godine. U njemu je zabeležen ratni put preko Balkanskog, Istočnog, Italijanskog i Rumunskog fronta, kao i događaji čiji je bio svedok tokom svog boravka u Bačkoj Palanci kao vojnik na odsustvu.
Miloš Sudžum