Vesna Perović, istoričar umetnosti: Licemerje u glavnoj ulozi

Motiv da se javno oglasim jeste uočavanje jednog karakterističnog obeležja tzv. „protesta protiv nasilja“ – izraženog uključivanja pripadnika glumačkog, odnosno u širem smislu pozorišnog i filmskog esnafa u raznim vidovima manifestovanja nezadovoljstva sadašnjim stanjem u društvu. Njihovo istaknuto učešće u ovom pokretu objektivno je u izrazitom raskoraku sa stvarnim mestom, ulogom i značajem delatnika ove profesije u opštedruštvenom prostoru. Štaviše, oni nastupaju kao samoproglašena moralna elita i savest društva sa posebnom odgovornošću. Nije jasno zbog čega drugi profesionalni sektori našeg društva, čak i sa neuporedivo više razloga, ne bi imali pravo na takvu ulogu. Možda se tim povodom i ne bih osećala pozvanom da na ovaj način reagujem, da mi svet glume, pozorišta, filma i televizije nije iznutra dobro poznat. Naime, decenijama sam jela gorak glumački hleb. Moj otac je bio srpski glumac iz jugoslovenskog razdoblja. Slobodan Cica Perović. Možda ga se neko još i seća, uključujući i one starije među sadašnjim kolegama koji su pozorišne daske i filmski studio privremeno zamenili uličnim nastupima i ulogom gnevnih građanskih tribuna u tzv. „protestima protiv nasilja“.

Kao jedan od glavnih argumenata u prilog svoje navodne neupitne pozvanosti da građanima sa visine dele lekcije o moralu i poštenju, Talijina deca ističu da su oni, kao monolitan i iznutra solidaran esnaf, nepokolebljivo i osvedočeno odani najvišim etičkim načelima i društveno korisnim vrednostima. Napominjem da se moje reagovanje nikako ne odnosi na sve pripadnike glumačko-pozorišnog esnafa, jer bi takvo uopštavanje bilo nepošteno i pogrešno. Mnogi među njima su svetli primeri ljudske i profesionalne časti. Međutim, broj njihovih kolega koji su ovoga puta odabrali neprimereni nastup na ulici i više je nego dovoljan da se ovo vanumetničko angažovanje sagleda kao aktuelna društvena pojava.

Iz ličnog i porodičnog iskustva, a i sasvim dovoljnog uvida u sadašnje stanje profesije kojom je se moj otac srazmerno kratko vreme, ali po opštoj oceni prilično uspešno bavio, sa punom odgovornošću tvrdim da za bilo kakvo korporativno uzdizanje njenih poslenika na neki izuzetni moralni pijedestal nema stvarne osnove. Naprotiv! Zapaža se prikriveni, ali moćni kontinuitet određenih negativnih pojava unutar toga esnafa između komunističkih i postkomunističkih vremena, pri čemu je novo doba donelo i neke unapređene vidove njegovog ispoljavanja. U živoj uspomeni su mi ostale godine tokom kojih je moj otac, kao i nemali broj njegovih vrsnih kolega, glumaca, reditelja i drugih pozorišnih i filmskih poslenika, usled učešća u ostvarenjima iz tzv. „crnog talasa“, bio onemogućen da radi, nije dobijao uloge i poslove, čime su bili elementarno egzistencijalno ugroženi. Ne sećam se nikakve kolegijalne solidarnosti sa njima. Štaviše, tihi esnafski i javni bojkot su nastavljeni i posle okončanja perioda otvorene ideološke  cenzure. Katkada nismo imali ni za hleb. U takvoj situaciji moj otac je, nikome ne govoreći, otputovao na put oko sveta. Danas su, pak, usta nekih nejprivilegovanijih pripadnika glumačkog staleža, navodnih „bardova našeg glumišta“, puna pretnji (kome?) da će, usled neizdržljivog ambijenta u zemlji, biti prinuđeni da je, u potrazi za slobodom, teatralno napuste. Uopšte, kod mnogih najaktivnijih glumačkih protagonista i podržavalaca „protesta protiv nasilja“ , najblaže rečeno, zaprepašćujući je raskorak između onoga za šta se javno zalažu i načina na koji i kako žive. Licemerje je tu, očigledno, u glavnoj ulozi njihove predstave.

U najpotpunijem kontinuitetu sa periodom „pre demokratskih promena“, i danas sferom scenske i televizijsko-filmske produkcije neformalno, ali suvereno, mafijaški dominiraju određeni glumačko-producentski klanovi. U vreme druga Tita delovala je tzv. „četvoročlana banda“, sa krugom pokornih klijenata, koja je odlučivala o tome šta će se snimati, ko će dobiti uloge i kako će učesnici projekta biti nagrađeni. Slično je i danas, a pošto mi je na umu pojava, a ne ličnosti, ni ondašnja ni sadašnja imena neću navoditi, iako to ne bi bilo nimalo teško učiniti. A mogu se i prepoznati. Indikativno je da se u tzv. „protestima protiv nasilja“ i u vezi sa njima, kao žestoki kritičari naše društvene stvarnosti, najglasnije čuju neki od glumaca i producenata koji se praktično „ne skidaju“ sa televizijskih ekrana i sa filmskog platna. Paradoksalno je da se kao borci protiv nasilja ističu oni koji rutinski proizvode medijski šund i igraju u konfekcijski masovno štancovanim, a umetnički mahom bezvrednim televizijskim serijama (npr. „Senke nad Balkanom“, „Crna svadba“, „Ubice moga oca“, Močvara“, „Klan“,“Pet“, „Tajkun“...) koje generišu više i goreg nasilja od svih neukusnih i prostačkih rijaliti programa zajedno. Pri tome, za te svoje „doprinose kulturi“ dobijaju u našim relacijama visoke honorare, što je, uz uslov ostvarivanja računovodstvene transparentosti, moguće egzaktno proveriti. O gotovo apsurdnoj licemernosti tih umišljenih veličina koje bi Srbiju i Beograd da uče kakvi treba da budu rečito svedoče mnogi primeri. Teško je poverovati, recimo, da se čovek krivično optužen za kafansko prebijanje starijeg kolege obraća  građanima sa govornice „protesta protiv nasilja“! O moralnoj principijelnosti i unutaresnafskoj solidarnosti uverljivo svedoči nezaustavljiv proces formiranja glumačkih dinastija, gde više ili manje uspešne roditelje, bake i deke nasleđuje niz mahom netalentovanih potomaka kojima, naravno, nije teško da „se probiju“, dobijaju uloge i medijsku pažnju. Nedavno je jedan glumac, član komisije za prijem studenata na FDU javno prozvan zbog povlađivanja nepotizmu, jer su na studije, kako se navodi, primljena samo „glumačka deca“... Tabloidi i klipovi na elektronskim medijima kipe od neukusnih, glamuroznih storija o raskošnim „privatnim rajevima“, hacijendama i kućama za odmor pripadnika glumačke „elite“. A ovi afektirano zgađeni i gnevni zbog nasilja i nepravdi u društvu! Od onih koji izgovaraju tuđe tekstove promovisali su se u društvene mislioce, filozofe života i nadmoćne moralne arbitre. Ko tu koga zavitlava?

 Da je živ, moj otac bi verovatno opet morao na put oko sveta. Svoju umetnost ne bi bio spreman da nedostojno i licemerno izneveri konjunkturnom političkom funkcionalizacijom. Sve što napisah, ne napisah zbog ovakve ili onakve politike, već zbog drage uspomena na njega i na istinski velike pripadnike njegove generacije.

Vesna Perović, istoričar umetnosti